Fiesse ås lingaedjes walons

Fête aux langues de Wallonie

Li fiesse ås lingaedjes walons (ki s' no oficir, e francès, c' est Fête aux langues de Wallonie, eto: FALW), c' est ene fiesse ki s' tént dispu 2015, metowe e-n alaedje pa ene trope di djins ki rotént, po cmincî, a môde di soce sins papîs. Mins après, dizo l' tchaptaedje del SNR « èl Méso dès Walons ».

Elle a stî mådjinêye et metowe so pås so fotches pa Michel Francard.

Li grand raploû, a môde di fiesse, s' a ddja passé a Nameur (2014-2018), a Lidje (2019), a Couyet (2021), a Måtche-el-Fåmene (2022), a Måmdiy (2023) ey a Tcheslet (2024).

Pougneyes di djins ovrant ladvins

Gn a ladvins toplin des waloneus di sacwants coines do payis, ossu bén des soces oficires (CLRE, province di Nameur, Muzêye do Vicaedje des Walons) ki des SNR (Li Rantoele, l' ALWAC, li Muzêye do Pårlaedje e l' Årdene, li Club walon d' Måmdiy, li SLLW, li CHADWE eyet les Relîs namurwès.

Dins les doetoes del fiesse: Nadine Vanwelkenhuyzen, Jean-Luc Fauconnier, Michel Francard, Christine Decock, Aude Antoine, Julien Noël.

Houte des bouteus pol walon, n a-st eto des ovreus pol picård (Roulotte théâtrale d' Elouje, måjhon del tuzance di Tournai), eyet l' gåmès.

Li fiesse a eto l' aspoya di sacwants soces foclorikes, come les 40 Molons (2015-2019). Et del gazete «Vers l' Avenir» cwand l' fiesse esteut a Nameur.

A pårti di 2022, c' est l' Måjhon des Walons k' a manaedjî l' fiesse.

Såme

Li såme del fiesse, c' est d' rinde li walon veyåve pa totès sôres di djins. Et pår di rashonner des waloneus — et des picårdijhants — ki boutèt tchaeke divins leus coines.

Gn a des bates ki cminçnut shijh moes dvant. Inte di zeles, on concours di trovaedje di noûmots. Cisse voye la mostere ki l' walon doet dmorer on vicant lingaedje (ci n' est nén l' såme di totes les soces pol walon, sovint wårdiveuses so ç' pont la).

E 2015 et 2017, gn a yeu totès sôres d' ocupaedjes ezès viyaedjes et veyes di Walonreye, totåtoû del date del grande fiesse.

Avou l' programe «Nosse comene dit OYI» (enondé e 2017, prumîs sinaedjes e 2018), on saye di fé moussî l' walon emey les decideus politikes des rebanêyès comenes. Al fiesse di Nameur, a ddja des rprezintants del veye et del province di Nameur, et do govienmint walon.

Fiesse 2015

djeu do walnissime (2015)
nombe bateus a "lére sins rlåtche" (2015)
riprezintant d' Troes-Ponts, wangnants del bate "lére sins rlåtche" (2015)

E moes d' octôbe, avou des ocupaedjes coinreces.

Bate di noûmots, bate "lére sins rlåtche" et djeu do walnissime.

Riwaitaedje do fime di racsegne da Zavî Istasse «Le bout de la langue»

Concert des Composs Binde.

Fiesse 2016

E moes d' octôbe, sins ocupaedje coinrece.

Houte di çoula, gn ava 3 bates (sicrijhaedje d' ene pîce di teyåte, noûmots, creyåcion d' ene mascote).

L' après-nonne finixha avou ene pîce da Roland Thibeau, on redjårbaedje do Ptit Prince, li pîce ki wangna l' bate di teyåte.

li ptit prince eyet l' tchanteu, djouwé pa William Warnier
avou l' djeyografe, djouwé pa Jany Paquay
avou l' esprindeu d' lampes djouwé pa Jacques Warnier

Fiesse 2017

E moes d' may, avou des ocupaedjes coinreces. Sacwants d' ces-ci avént stî relîs come meyeus, et subzidyîs. I s' adjixheut di:

ene Pîce di teyåte e picård «Merci monsieu Douxhane» da Roland Thibeau.
ene pîce di teyåte po ls efants a Åjho-Préle sicrîte pa Jean-Claude Kegelart.
ene vizite del veye di Vizé
des afitches e walon mon les martchands do Tchestea et lijhaedje pa les efants des scoles, amonté pa Pire Otdjåke
walon el rowe, a Nameur (Christine Decock avou les cwarante Molons, les Chacheus et les Mazwis).
ene après-nonne eterdjermêye a Bive adjinçnêye pal Rantoele: 100 efants des scoles di Bive et Graide aprindît ene miete di walon, tchaeke a s' livea avou les grands scolîs des scoles di rfondou walon d' Bive, tot s' siervant del tecnike d' enaiwaedje linwistike.

Lucyin Mahin avou les ptits
Désiré Malet avou les grands
Willy Marchal avou les grands
Yvon Barbazon avou les emîtrins

Li grand raploû-fiesse a stî tnou a Nameur li 27 di may.

Po l' adrovi, on ava l' oneur di rçure come priyeyes d' oneur des politicresses do govienmint walon (li minisse Éliane Tillieux), del province di Nameur (Geneviève Lazaron) eyet li scabene del tuzance, Cécile Crevecoeur.

Éliane Tillieux tins di si spitch
Geneviève Lazaron, ki fjha o boket di di spitch e walon
såle pol Ronde Tåve

Adonpwis, gn ava ene ronde tåve avou des scrijheus e walon (Dominique Heymans, Jean-Luc Fauconnier, Joseph Dewez, Jacques Warnier, Joël Thiry eyet Lucien Mahin ey e picård (Rose-Marie François eyet Roland Thibaud.

Li cåzaedje esteut moenné pa Michel Francård. Gn av troes kesses: «pocwè scrire e walon?», «po kî scrire e walon?» eyet «kimint scrire e walon?»

Li djournêye finixha avou on concert des Crapådes.

Fiesse 2018

Li tinme del fiesse, c' esteut l' aprindaedje do walon ås efants.

Dins les ocupaedjes coinreces, a Rotchfoirt, divant 250 djins, 18 efants dinît on spectåke avou des sketchs et des tchansons (acpagntés pa Willy Marchal) et divant l' minisse François Bellot ki djåza ene miete e walon.

onk des sketchs
prezintaedje finå
Colete, li mwaisse adjinçneuse avou l' minisse François Bellot
Divantrin ofri å tecnicyin pa les «efants do walon»

Li fiesse «po mete li cougnet» a Nameur, li dierin djoû, esta animêye pås Tchanteus d' dicåce.

Les Tchanteus d' dicåce

Gn ourit ene cwénzinne di pordjets prezintés a Nameur, pa totes sôres di bouteus, so des videyos, u e-n evike. A ritni:

l' avizance d' aprinde eto l' walon ås efants des «Walons k' ont vnou d' ôte pårt» (abagants), esplikêye pa deus troes waloneus (Jacques Warnier, Dominique Heymans, pordjet d' Vervî avou l' societé «Badjawe»).
les bouneurs et les målåjhminces k' on popa a di djåzer walon avou s' feye (Jean Cayron).
on kessionaedje sol novele pedagodjeye po li scolaedje des scoleus al Hôte sicole Janfosse a Lidje ? (Romain Berger).
li plaijhi di fé rescontrer des efants et des viyès djins dins des ospices.

So les standes, gn aveut des lives, des djeus eyet des amagnîs do payis.

Jacques Warnier prezinte les novelès voyes (aprume l' uzaedje di l' éndjolike) po fé goster l' walon ås efants
Michèle Herlin avou les efants d' après Chevri
Kesse des efants «vinous d' ôte pårt»
Joëlle Spierkel mostere si scolyince (avou l' live Les grands åbes
fotos d' efants avou des mots walons (soce "Badjawe")

Adonpwis, gn ava li rmetaedje des pris del bate di noûmots eyet li prezintaedje di l' avançmint do pordjet Nosse comene dit oyi

Alix Dassargues prezinte l' avançmint do pordjet Nosse comene dit oyi
les mayeurs di Blegné, Hu, Djeve et Nameur deynut l' leur sol pordjet

Fiesse 2019

Ocupaedjes coinreces

Li mierkidi 15 di may, gn ava ene grande fiesse a Sint-Houbert po li strimaedje del ramexhnêye di noveles da Lucyin Mahin, «Moudes a rvinde». Après on spitch del sicabene del culteure, Anne Henneaux, vina l' toû da Pire Otdjåke, prezidint do Muzêye do Pårlaedje e l' Årdene ki va rnovler li cårire do scrijheu. Vina li spitch da Lucien Mahin, avou on long plaitiaedje po l' impôrtance do wårder l' lingaedje walon bén vicant.

Adon-pwis ariva l' prezintaedje sol toele des pordjets fwaits avou les scolîs:

tchanson So nosse voye (videyo des apresses)
Deus tot ptits fimes
- Les grand foirts omes å paradis de comeres
- Li scole foû-scwere.
troes bokets d' fime doblés e walon.

Grande fiesse

Marie-Claire Buchholz ki prezinte les "Cactaedjes" (pordjet wangnant)

Li fiesse do dierin djoû s' passa a Lidje, e Muzêye do Vicaedje des Walons.

Do matén, gn ava des conferinces so les mancîs lingaedjes (fôrlan, basse, picård, lingaedjes coinreces del Flande (flamind, limbordjwès…).

L' après-nonne fourit ocupêye på prezintaedje des pordjets subzidyîs. Li prumî, foirt rimarké, c' esta l' ci del sicole di Sint-Houbert prezintant on clip videyo avou l' tchanson «So nosse voye». Adon-pwis, ci fourit l' toû do Rweyå CLub walon di prezinter si copinreye «Les cactaedjes».

Pu ç' côp la, gn a yeu li rmetaedje des rzultats del Bate di noûmots.

Di flaxhe, les standes des soces pol walon, et des concerts di tchanteus e walon: William Warnier, Michel Azaïs avou Jacques-Yvan Duchesne, et Remi Decker avou Marc Malempré.

Hårdêye difoûtrinne

Videyo di l' aprestaedje del tchanson "So nosse voye"

Fiesses 2020-2021

Standes des soces

Ciste anêye la, el fiesse s' a passé e Couyet. Li soce k' a tot organizé, c' est El Mojô dès Walons. L' accint a stî metou sol teyåte. Tos les stands estént walon-cåzants, årè cwate :

Onk k' esteut borén (patwès do lingaedje picård).
Onk k' esteut walipicård
Li ci del Muzêye do Pårlaedje e l' Årdene esteut walon-cåzant mins eto lorin-cåzant, avou el diyaleke : li gåmès.
Li ci del Federåcion Walonreye-Brussele.

Avou les standes seulmint walon-cåzants, i gn aveut :

El Mojô dès Walons
Joëlle Spierkel (avou ès dierin ratournaedje e Feller-Namurwès : Lès Chtroumf èt l' murwè èssôrçulé)
Les Relîs Namurwès
Li Rantoele
Li SLLW

Spectåke

L' après-nonne, on djouwa li pîce «Vauban, todi lu».

Ronde tåve

Li ronde tåve planetêye sol teyåte walon ni s' a pout fé k' e moes d' setimbe 2022, todi å Bwès do Cazî.

Alére

«Oufti ! L' edicion 2020-2021 a bén stî» (Li Rantoele l° 100, ivier 2021-2022).
Lucyin Mahin: Ronde tåve sol teyåte e walon (Li Rantoele l° 104 (ivier 2022-2023) & l° 105 (bontins 2023)

Fiesse 2022

Po l' anêye 2022, el fiesse s' a passé li semdi 14 di may e Måtche-el-Fåmene. Elle esteut organizêye på Muzêye do Pårlaedje e l' Årdene.

Fiesse 2023

Adrovaedje (Jacques Remy-Paquet)

Matinêye

Li fiesse si fjha a Måmdiy, li semdi 13 di may. Elle esteut adjinçnêye på Rweyå Club Walon.

Po l' ashyinne academike, do matén, li prezintaedje da Jacques Remy-Paquet et do scuvin del tuzance di Måmdiy kimincît ambedeus e walon. Pu on spitch e francès pa Bénédicte Linard, li minisse del culteure del Federåcion Walonreye-Brussele. C' esteut l' prumî côp k' el minisse responsåve vineut al fiesse.

Shuva ene ronde tåve sol walon dins les medias.

Adonpwis, li sinaedje di cwate noveas acoirds pol label «Nosse comene dit oyi»

Al fén, rimetaedje do pris «Ricweraedje» del Federåcion Walonreye-Brussele I fourit rascodou mitan mitan pa Esther Baiwir eyet Georges Larcin po tchaeke si ovraedje sol picård. Les wangneus prezintît adon leu-z ouve.

Assimblêye a l' adrovaedje
Ronde tåve sol walon dins les medias
minisse sinant po «Nosse comene dit oyi»
Prezintaedje di si atlasse éndjolike do picård pa Esther Baiwir

Après-nonne

Di l' après-nonne, gn aveut les standes e walon d' on costé, eyet des tchansons e walon emey tchapele pa troes tchantreyes po Payis d' Måmdiy dins l' grande coû do moustî (rilomé «Malmoundariom»).

Alére

Conte-rindou del fiesse: Li Rantoele 106 p. 17.
Conte-rindou del ronde tåve: Li Rantoele 107 p. 17.

Hårdêyes difoûtrinnes

(fr) Conte-rindou so "Vedia"
(fr) Bate di dvizes sol walon divins les medias

Fiesse 2024

Disrôlmint

Nadine Vanwelkenhuyzen adrovant l' fiesse 2024

Li fiesse esteut adjinçnêye a Tcheslet, aprume al «Måjhon del Potreye» a Boufiou.

Li ronde tåve, c' esteut so l' eplaidaedje di lives e walon.

Après on wilicom, les djins estént priyîs mon l' potriyeu «Dubois» k' a prezinté si ovraedje e walon.

Adonpwis, gn a yeu on lijhaedje di tecses di Émile Lempereur, «Tiesses pelêyes».

Après çoula, li lijhaedje do tecse da Joseph Dewez «Dji n' sai shofler», acpagnté pa l' cwatrinne di violons «Légia» djouwant ene muzike da Nicolas Paternotte.

L' après-nonne si porshuva pås rindaedje di pris odiovizuwels a Guy Cabay ey a l' ovroe picård di l' aisse del tuzance di Tornè.

Li djournêye si cloya på rindaedje des pris del bate di noûmots 2020-2024.