Fôrlan
lingaedjes > indo-uropeyin > italike > réto-roman > fôrlan
Li fôrlan (on pôreut dire eto : fourlanès, furlan e fôrlan et friulano e-n itålyin), c' est on lingaedje foirt sitindou del famile réto-romane des lingaedjes romans. C' est l' ci k' est metou li pus å Levant di cisse coxhe la des lingaedjes romans. C' est l' vijhén et près-parint do Romantche, cåzé el Swisse.
Il est cåzé dins l' payis di Friyoule-Veneceye å nord-ess di l' Itåleye, adlé li Sloveneye, pa des cintinnes di meyes di djins. Cåzu tos les Fôrlans cåzèt ossi l' itålyin.
Côde ISO: fur
Diyalekes do lingaedje
candjîI gn a troes trokes di diyalekes, ki s' comprindèt tertos inte zels:
- Fôrlan do cinte, cåzé e l' payis d' Oudine, sicrît so les oficiels documints et c' est veyou come li pus peur ;
- Fôrlan del Carniole ;
- Fôrlan do Bas Friyoul et d' l' Isontin.
Egzimpe di tecse
candjî- e fôrlan: Ducj i oms a nassin libars e compagns come dignitât e derits. A an sintiment e cussience e bisugne che si tratin un culaltri come fradis.
- ratournaedje walon: Tos les omes vinèt å monde libes et ewals po çou k' est d' leu dignité et d' leus droets. Leu råjhon et leu consyince elzi fwait on dvwer di s' kidure inte di zels come des frés.
(prumî årtike del Declaråcion univiersele des droets del djin)
| Walon | Fôrlan |
|---|---|
| tchaire | cjadree |
| mårtea | martièl |
| Cwè diss, vî? | Ce contis tu, po? |
| el pea | le piel |
| el diåle | el diaul |
| tertous | ducj |
| rén a fé | nuje ce fâ |
| al copete | in somp |
Istwere
candjîDins les anêyes 1950, c’ est ene soce ki s’ lome Societât Filologjche Furlane ki va mete so pås so fotches l’ Ente friulani nel mondo (etinte des Furlans di tote li Daegne) afîsse di wårder des atnances etur li patreye eyet les ebagants. C’ est dins les minmes trevéns ki l’ tévé d’ estat itålyinne, li RAI, va evoyî si prumire emission e fôrlan.[1]
Linwe-ehåyaedje
candjîStatut
candjîLi fôrlan est ricnoxhou come lingaedje di l' estat itålyin pa des lwès di 1996, ey aprume di 1999.
Coir do lingaedje
candjîLi rfondaedje a stî fwait pa des linwincieus nén fourlanès.
Les Fôrlans s' ont metou assez åjheymint d' acoird so cisse rifondowe cogne la, aprume cwand gn a yeu toplin des waibes e fôrlan sol Daegntoele pol kiminålté fourlanesse ebaguêye. End a 20 a 30 di sfwaites.[2]
Vicansté
candjîDispu l’ fén des anêyes 1970, on a cmincî a acsegnî l’ fôrlan dins les scoles sigondaires ey a l’ univiersité. Ey eto dins cminåltés ebaguêyes å lon.
Enute, gn a sacwants eplaidreyes ki publiynut des lives et des bindes d' imådjes e fôrlan. Ladvins, gn a des ouves oridjinåles di scrijheus fôrlans ey eto des ratournaedjes di ces scrijhaedjes la dins des ôtes lingaedjes. Come des tradujhaedjes e fôrlan d’ ouves di belès-letes etrindjires.
Gn a eto, dispu les anêyes 1980, des emissions radio sol Daegntoele (Radio Onde Furlane).
Dins les novelès emissions, gn a les fouytons daegntoelikes e fôrlan.
N a-st, avou, les spectåkes di l’ actoresse Catine, k’ ont bråmint do succès.[3]
Difoûtrinnès hårdêyes
candjî- Wikipedia e fôrlan
- tchanson Fuarce Udin (fôrlan)
- Li waibe do fôrlan (e fôrlan)
- (it) Informacions so l' fôrlan (pol Province d' Udine) (en itålyin)
- (it) Paolo Roseano, La pronuncia del friulano standard: proposte, problemi, prospettive, Ce Fastu?, LXXXVI (2010), n. 1, p. 7-34.
- La grafie uficiâl de lenghe furlane Ortografe oficiele do fôrlan, avou 'ne lisse des nos d' plaece oficiels fôrlans (pdf) (e fôrlan)
- Motî fôrlan-inglès et inglès-fôrlan (pdf) (en inglès)
Sourdants
candjî- ↑ Massimo De-Giusti, Li Rantoele 86, esté 2018.
- ↑ Massimo De-Giusti, Le frioulan, de lyriques grecs à internet, raploû so les mancîs lingaedjes di Pwetî, 6 et 7 d' avri 2018.
- ↑ Massimo De-Giusti, come ådzeu.