Transene

Transine

Transene (/tʀã.ˈsɛn/) (la-minme: Transine /tʀã.ˈsin/; prononcî flotchreçmint *Tranzine /tʀã.ˈzin/; fr: Transinne), c' est èn ancyin ptit ban del Walonreye, rebané avou Libin.

eglijhe, veyowe del viye cimintire

Mwaissès dnêyes

• Dimorants: 375 (1965); 423 (2004).
• Limeros del posse :
  • asteure : 6890
  • davance : 6915
• Limero diyalectolodjike : Ne 12 (pont dilérin d' l' A.L.W.)
• Arondixhmint: Li Tchestea
• Lomaedje et spotaedje des djins did la :
  • Lomaedje : Transinî, Transinresse; (F. Transinnois, oise)
  • Sipotaedje: Oulines (halenes)
  • Rime-rame: A Our, li diåle î court; a Maissin, on l' ratind; a Anloe, on l' fote sol toet; a Glaireuse, on lyi fote del tchenveuse; a Viyance, on lyi fote so s' panse; a Transene, on lyi fote so s' schene (la-minme a Transine, on lî fout s' sa chine); a Smu, on lyi fote so s' cou et ås Libins, on l' pind.

Nos di des plaeces di Transene

I sont studyîs spepieuzmint so ene pådje tote seule.

Istwere

Li ban d' Transene a todi stî raloyî å ban d' Viyance.

E 1944, Transene n' a nén stî acsût pa l' Ofinsive da Von Rounchtete (les Almands n' ont nén passé l' pont di Rcogne).

Transene a stî rebané e 1971 avou Anloe, Viyance (et l' hamtea d' Glaireuse), Ridû, (et les hamteas di Lesse, Hamwaide, et Setchri), Les Libins, Ôtchamp et Smu, po fé l' grand Libin.

Djeyografeye

Transene est metou al croejhlåde inte les voyes di Brussele-Nameur-Lussimbork, et Lidje-Bouyon-Rinse. Did la, li Bårire (passaedje del Dutcheye di Bouyon ås Bas-Payis).

Transene est raiwî pa l' Aiwe di Lesse, ki fwait limite avou l' ancyin ptit ban d' Maissin.

Li viyaedje est metou so l' otostråde E411 (rexhowe 34b).

Industreyes

l' otel del Bårire

• cawolin: dispu 1860, gn a co do saetchaedje disk' å djoû d' ouy.
• ostelreye: otel del Bårire (dispu 1902).
• Amuzmints: Spice-came (Euro-Space-Center).

Tuzance walone

lives avou l' accint walon d' Transene

Teyåte e walon

Gn a yeu do teyåte e walon (pol fotbal) e 1946-1948. On louwéve les lives. Les wangnes alént po on camp d' prijhnîs politikes.

Sicrijheu e walon

Lucyin Mahin a scrît totes les prumirès anêyes avou l' accint d' Transene, po passer å rfondou walon a pårti di 1993.

Accint walon d' Transene

Transene fwait pårteye del sitindowe diyalectolodjike lomêye Årdene nonnrece u Payis d' ersè.

Studias

Sacwants rcweraedjes di l' A.L.W. ont stî fwait po Transene (pont dlérin, marké Ne12´. C' est Ernest Delaite di Rdû k' a-st amoenné Jean Haust lu-minme amon Djôzef Djilet, k' esteut secretaire. Sacwants diferinces rissintowes avou les viyaedjes vijhéns.

Motlî

Sacwants diferinces do motlî avou les viyaedjes vijhéns:

• crompire: on dit des canadas a Transene, des trukes a Viyance et Libin.
• A Rdû, on-z a ddja des mots del Fåmene : rexhe, fé prandjire (a Transene, fé mîdi, sortu).

Croejhete

Li codjowaedje des rwaitants di l' indicatif prezintrece est a môde di Lidje. C' est l' dierin viyaedje insi sol voye di Lidje a Sdan. A Maissin, on a l' cawete -at

A Transene cwand il l' dijèt, i l' fijèt; a Maissin, cwand i l' dijat, i l' fijat.

Sol Bork, et après Libråmont, c' est l' cawete di codjowaedje -ant (i djouwant, i fzant).

Fonolodjeye

Li betchfessî ô s' î prononce come rastrindou long O, dj' ô bén cåzu come li naziåle on. sô /sɔ̃/; fô /sɔ̃/. Dins l' fråze "li ci ki n' ôt k' on son n' ôt k' ene clotche", les deus foninmes ("on" dins "son" et "ô" dins "ôt") sont cåzu les minmes.

Li betchfessî oe si prononce sovint "oû" dins l' cawete oû (saucloû, pèloû, abruvoû, couloû = såcloe, peloe, abuvroe, coloe). Mins a Transene, on a cobén des mots avou ene viye viye cogne "o" : paro (paroe); Côro (côroe), Rouvro (Rouvroe); dju do (dji doe); cojê (coejhea).

Eredjistrumint

Ciddé, vos ploz schoûter èn eredjistrumint del fåve do vî vî tins «Li bijhe et l' solea» ratournêye pa Lucien Mahin avou l' accint d' Transene pol Djåzant atlasse éndjolike des lingaedjes di France et d' avår la.

Hårdêyes difoûtrinnes

• Videyos di temonaedjes di djins d' Transene sol guere di 40 (sol Tévé walon-cåzante)
  • houcaedje des mobilizåves po rdjonde les CRABs
  • l' egzôde (egzôde di 1940)
  • Vicaedje di tos les djoûs tins del guere
• Tecses e walon so Transene (so l' Aberteke)
  • Èn arimea so Transene
  • Li guere di 14 a Transene
  • Responda d' èn ancyin ovrî des cawolins d' Transene
• (fr) Pådje do Spiscam (Euro Space Center)