Tchålerwè (veye)
| |||
Eplaeçmint do pitit ban dins l' comene | |||
Lingaedje oficir | Francès | ||
Lingaedje coinrece | Walon do Coûtchant | ||
Limero diyalectolodjike | Ch 1 | ||
Limero dèl posse | 6000 | ||
Eplaeçmint | - Tchålerwè
- Beldjike | ||
Sitindêye | km² | ||
Peuplåcion (asteure) | +/- 6.757 dimorants[1] | ||
Dinsité (asteure) | 19.282 dimorants/km²[2] | ||
Coisse d' eure | ECG (ECG+1) / CEST (UTC+2) | ||
Preficse telefonike | (+32) 071 |
Tchålerwè[3] (la-minme, Châlèrwè[4], Fr. Charleroi), c' est ene des troes grandès veyes del Walonreye walon-cåzante; å cmince, c' esteut èn ancyin ptit ban del Walonreye divnou intité.
Lomaedje
candjîDimorants
candjîToponimeye
candjîDispu 1666, Tchålerwè ([LA] Caroloregium) a kécfeye candjî d' no. A l' atake, on l' escrijha e deus mots : Tchåle Rwè, al môde di Flipveye, metans. L' idêye, c' esta d' fé del riclame po li rwè Tchåle II d' Hasbork.
Padvant d' esse prindou påzès Francès eyet d' candjî d' no, cåze del Revolucion di 1789, Tchålerwè s' loma « Tchåle-so-Sambe ». Al shûte del Relovucion, on l' ava lomé, pindant on moumint, « Libe-so-Sambe ».[7]
Istwere
candjîOridjene
candjîL' oridjene del veye esteut-st on ptit viyaedje, lomé Tchårnoe (fr: Charnoy), ki e 1666 les Espagnols î costrujhît ene foirturesse, k' i lomît Tchårlerwè (Charleroy) e l' oneur di l' enfant-rwè Tchåle II.
E 1850, gn ourit les grossès aiwes.
Lisse des borguimwaisses
candjîDivant l' rebanaedje
candjîDivant l' guere di 40
candjî- 1830-1834 : Paul-François-Joseph Huart-Chapel (PL)
- 1834-1851 : Gustave Nalinne (PL)
- 1851-1873 : Charles-Louis Lebeau (PL)
- 1873-1874 : Jules Isaac (PL)
- 1874-1879 : Charles Dupret (PL)
- 1879-1903 : Jules Audent (PL)
- 1904-1921 : Émile Devreux (PL)
- 1921-1925 : Émile Buisset (PL)
- 1925-1952 : Joseph Tirou (PL)
- 1953-1966 : Gérard-Octave Pinkers (PLP)
- 1966-1976 : Claude Hubaux (PL)
Dizo l' avorance nazeye
candjî- 1940-1941 : Adolph Boland (POB)
- 1941-1942 : Prosper Teughels (Recsisse)
- 1943-1944 : Oswald Englebin (Recsisse)
Après l' rebanaedje
candjî- 1977-1982 : Lucien Harmegnies (PS)
- 1983-2000 : Jean-Claude Van Cauwenberghe (PS)
- 2000-2006 : Jacques Van Gompel (PS)
- 2006-2007 : Léon Casaert (PS)
- 2007-2012 : Jean-Jacques Viseur (cdH)
- 2012-2012 : Éric Massin (PS)
- 2012- : Paul Magnette (PS)
Djeyografeye
candjîTchålerwè est raiwé pa Sambe.
Economeye
candjîCinte industriyel, siderurdjeye, veulreye, prodûts tchimikes, construjhaedjes electrikes; Tchålerwè est å mitan d' on grand bassin d' hoyires, enute totes arestêyes, lomé li Noer Payis.
Tuzance walone
candjîAccints do walon
candjîC' est l' pus grosse veye pol walon do Coûtchant. Mins li walon d' Tchålerwè si prezinte come ene coyiné, ki bodje tofer. Metans, Bernus e 1850, eploye mwésse (po mwaisse). Sorlon A. Carlier (Motî do Coûtchant walon), li rahoucante fôme est mésse.
Sacwants tecses da Jacques Bertrand acsegnnut des diferinces inte li Veye-hôte et l' Veye-basse (metans po l' oyon AN/ON.
Sicrijheus e walon
candjî- Sidje di l' ALWAC (Soce di scrijheus et gazetes e walon), eyet del Måjhon des Walons
- Léon Bernus
Sicrijhaedje e walon so Tchålerwè
candjî- Monoloke da François Lemaire so Tchålerwè, sovint dit pa Bob Dechamps come etermede.
- Comint çk' on n' s' è va nén viker yu çk' i fwait bon
- Ey evoyî boler l' fayé payis walon ?
- Pocwè ? Tot simplemint pask' on trouve dilé lu,
- - Do moens, nos, ses efants - tot cwè ki fwait plaijhi.
- Èn etrindjir pasreut on djoû a Tchålerwè
- I n' årè nén comprins tot cwè k' il est por nos.
- Ç' pitit boket do monde, lu ki nos a dné l' djoû,
- No Walonreye, por nos, c' est l' pus grande des merveyes.
- Et nos plans bén cachî, nos n' trouvrans rén d' parey.
Eredjistrumints
candjî- Ciddé, vos ploz schoûter èn eredjistrumint del fåve do vî vî tins «Li bijhe et l' solea» ratournêye pa Jean Goffart avou l' accint d' après Tchålerwè pol Djåzant atlasse éndjolike des lingaedjes di France et d' avår la.
- Ôte ratournaedje do minme tecse, adiercî et di pa Samuël Dumont avou l' accint did la.
- Ôte ratournaedje do minme tecse, fwait et dit pa Dominique Vanderstoken avou l' accint did la.
Avey
candjî- Cloke-poite ki djowe les airs da Jacques Bertrand. Ès ban-cloke si lome "El Bourdon" ey a siervou a loemr li gazete e walon do minme no.
Hårdêye difoûtrinne
candjî
Referinces eyet sourdants
candjî- ↑ https://web.archive.org/web/20190828194322/http://www.observatoires-locaux-de-charleroi.be/barometre/demographie/
- ↑ https://web.archive.org/web/20190828194322/http://www.observatoires-locaux-de-charleroi.be/barometre/demographie/
- ↑ TG1; sorwalonde avou l' son tch, rashiowe sol pitit no «Tchåle», rissintou pus walon ki l' disfondowe «Châle»
- ↑ TG1, a Courcele, Chålèrwo (Louis Marcelle, El Bourdon 738-739, setimbe-octôbe 2021 p. 23); ôte pårt e l' Walonreye, e 20inme sieke, on prononcve a môde francesse Charlërwa.
- ↑ FO94
- ↑ R12
- ↑ Delaet, J.-L., et al. (1989). Charleroi sous les révolutions 1789-1799. Crédit Communal, 136 p.