Rifondaedje d' ene langue
Li rfondaedje d' ene langue (on dit eto: normålijhaedje u normålijhåcion), c' est èn ovraedje tecnike so çou k' on lome li coir do lingaedje, dj' ô bén li motlî eyet l' croejhete.
Li rfondaedje va moenner å pus sovint a ene ortografeye unifieye (on cmon scrijhaedje). Li rfondou lingaedje si lome eto ene coyiné, do no d' ene ancyinne langue del Grece, la k' les diferins pårlers s' avént acmaxhîs.
L' askepiaedje d' ene langue rifondowe si pout fé otomaticmint, pal voye do comiece u des voyaedjes des cåzeus.
Ele si pout fé eto pal volté di sacwants bouteus po ç' lingaedje la, k' on lome cobén les rfondeus. Les rfondeus, ça pout esse ene academeye, on linwincieus tot seu, èn imprimeu, ene soce di disfinse do lingaedje.
Li rfondaedje pout esse sotni pa èn estat, u pa des soces nåcionålisses.
On fwait l' diferince inte li rfondaedje, ki n' s' ocupe ki d' tecnike, et l' linwe-ehåyaedje, ki fwait avancî li statut do lingaedje. C' est çou k' on lome en inglès li status planning eneviè li rfondaedje lu-minme lomé corpus planning.
Inte li rfondaedje et l' linwe-ehåyaedje, mins foirt consecant po les deus, gn a li studiaedje, li rashonnaedje et l' askepiaedje et l' cossemaedje des noûmots.
Li rfondaedje do walon est metou so ene pådje tote seule.
Les sôres tecnikes do rfondaedje
candjî- a môde cintråle : on va prinde li prononçaedje del mwaisse-veye, et sayî del rashir dins li scrijhaedje : francès, lussimbordjwès, catalan soft. Ça arive dins les payis la kel mwaisse-veye est metowe å mitan do payis, et est pus bråmint pus grosse ki les ôtès veyes. L' arabe pout esse metou eto dins cisse categoreye cial, mins avou deus mwaisses veyes (Li Meke et Medene).
- a môde puriveuse : on va rcweri les vîs vîs mots do lingaedje, u riprinde des mots dins les lingaedjes parints, po tchessî l' motlî k' a-st amoussî dins l' langue a pårti d' on spotchant lingaedje k' on s' endè vout fé cwite : trouk, vî novedjin, catalan hard.
- sorlon li pus lådje oyowe : on va tchoezi les prononçaedjes do pårler k' å mitan do payis, minme s' i gn a pont d' grande veye drola : romantche, neyerlandès, amazir cabile.
- sorlon li sistinme des betchfessîs scrijhas : cwand gn a sacwants pårlers, ossu consecants onk ki l' ôte : rifondou walon, burton. E l' amazir, les scrijhas tifinar polèt esse riwaitîs come des betchfessîs scrijhas. Les ideyogrames do chinwès eto.