Tchålerwè

Ene des pus grandès veyes del Walonreye, e l' Province do Hinnot, corin-veye pol walon do Coûtchant
(Redjiblé di Grand Tchålerwè)
Pol discramiaedje des årtikes avou l' mot « Payis d' Tchålerwè », loukîz cial.
Pol discramiaedje des årtikes avou l' mot « Tchålerwè », loukîz cial.

El grand Tchålerwè (la-minme, Châlèrwè[1]; a Courcele, Chålèrwo[2]; ôte pårt e l' Walonreye, e 20inme sieke, on prononcive a môde francesse Charlërwa; e francès, Charleroi), c' est ene rebanêye comene del Waloneye, avou l' tite di veye, el province do Hinnot.

(wa) Tchålerwè
(fr) Charleroi
(Detays) (Detays)
(Detays) (Detays)
Eplaeçmint del comene dins l' province
Lingaedje oficir Francès
Lingaedje coinrece Walon

- Walon do Coûtchant

No dès dimorants Tchålerwetî(s) - Omrin

Tchålerwetresse(s) - Femrin

Borguimwaisse Paul Magnette
Eplaeçmint - Arondixhmint di Tchålerwè

- Province do Hinnot

- Walonreye

- Beldjike

Sitindêye 103,09 km²
Peuplåcion (asteure) +/- 201.816 dimorants
Dinsité (asteure) = 1.957,67 dimorants/km²
Coisse d' eure ECG (ECG+1) / CEST (UTC+2)
Ime Payis d' Tchålerwè

([FR] Pays de Charleroi)

Preficse telefonike (+32) 071

Payis d' Tchålerwè

candjî
 Loukîz a : «Payis d' Tchålerwè»

Ban d' Tchålerwè

candjî

Vocial les comenes del veye di Tchålerwè, k' ils avént ribanés eshonne e 1977.

Chiffe No del comene Rapontiaedje e Francès[3] Distrîke[4] Limero del posse[5]
I. Tchålerwè Charleroi Cinte 6000
II. Dårmè Dampremy Cinte 6020
III. Lodlinsåt Lodelinsart Cinte 6042 (Asteure)

6050 (Davance)

IV. Djilî Gilly Levant 6060
V. Montgneye-so-Sambe Montignies-sur-Sambre Levant 6061 (Asteure)

6080 (Davanceà

VI. Couyet Couillet Nonne 6010 (Asteure)

6090 (Davance)

VII. Mårcinele Marcinelle Nonne 6001
VIII. Mont-dzeu-Mårciene Mont-sur-Marchienne Nonne 6032 (Asteure)

6100 (Davance)

IX. Mårciene Marchienne

Marchienne-au-Pont

Coûtchant 6030
X. Moncea-so-Sambe Monceaux-sur-Sambre Coûtchant 6031
XI. Goutrou Goutroux Coûtchant 6030 (Asteure)

6130 (Davance)

XII. El Rou-dlé-Tchålerwè Roux

Roux-lez-Charleroi

Coûtchant 6044 (Asteure)

6160 (Davance)

XIII. Djumet Jumet Bijhe 6040
XIV. Gochliye Gosselies Bijhe 6041 (Asteure)

6200 (Davance)

XV. El Ronsåt Ransart Bijhe 6043 (Asteure)

6210 (Davance)

 
Ban d'Tchålerwè

Comenes åtoû d' Tchålerwè

candjî

Avou pus di 200.000 dimorants (500.000 dins l' aglomeråcion) c' est li veye li pus peuplêye di Waloneye (eyet li cwatrinme di Beldjike).

Lete No do ribané ban Rapontiaedje e Francès Limero del posse (Rimarkes eyet) Sourdants
a. Les Bons Viyés Les Bons Villers 6210

6211

[6]
b. Fleuru Fleurus 6220

6221

6222

6223

6224

[7]
c. Tcheslet Châtelet 6200 [8]
d. Djerpene Gerpinnes 6280 [9]
e. Han-Nålene Ham-sur-Heure-Nalinnes 6120 [10]

N.B. : Han-Nålene n' est nén dins

l' arondixhmint d' Tchålerwè, mins

dins li ci di Twin.

f. Montniye-Tiyoû Montigny-le-Tilleul 6110

6111

[11]
g. Fontinne-l'-Eveke Fontaine-l'Évêque 6140

6141

6142

[12]
h. Courcele Courcelles 6180

6181

6182

6183

[13]
i. Pont-a-Cele Pont-à-Celles 6230

6238

[14]

Djeyografeye

candjî

Evironmint

candjî

El veye di Tchålerwè si trove so ene tere industriyele, k' ele minme si trove ddja so ene frontire ki schåye troes redjons natureles : el Condroz, li redjon do Hinnot limoneu ey el redjon do Brabant limoneu.[15] Come bråmint d' veyes yet viyaedjes bedjes, mins sortoit walons, Tchålerwè n' est nén lon d' el frontire avou el France (pus u moens, vént-cwate kilometes).

Li principale aiwe ki passe på Tchålerwè est Sambe. Mins nerén, i gn a sacwants rixheas ki passnut dins 'ç veye, mins i sont cåzumint tos moens kinoxhou ki Sambe, ecsepté Canå Brussele-Tchålerwè ki difine a costé des ancyinnes siderurdjikes oujhenes. Li canå vént d' Courcele, i passe ene mitan på Gochliye, pu i va å Rou, adonpwis i passe dzeu El Dochriye eyet po fini èç canå si hine e Sambe, e Dårmè. Li Sambe raloye Tchålerwè avou Nameur (å Levant) eyet li France (å Coûtchant).

Minme si Tchålerwè est ene grande veye, i gn a tot d' minme sacwants bwès come li ci d' Egne, k' est dins l' hamtea di Djumet avou l' minme no.

 Loukîz a :Teris di Tchålerwè

Tchålerwè a sacwants teris. Èç veye esteut, avou li Borénaedje eyet Lidje e Walonreye, come d' efet on houyî bassin disk' a 'l fén do vintinme sieke. Les teris sont co des aires do nassin d' davance. Les teris sont sovint accessibe po tertos. Li Bwès do Cazier (Mårcinele) est 'l teri li pus kinoxhou dins 'l redjon po 's broûlaedje e 1956, u i gn aveut sacwants houyeus d' oridjene itålyinne.

Levêye

candjî
 
Plake di voye
Otorote
candjî
  • R3 : Grand rigne k' avou l' A15, å bijhe, fwait on rigne
  • R9 (E420) : Pitit rigne ki caweye li cinte-veye.
Nåcionale
candjî

Peuplåcion

candjî

Sorlon lès anêyes

candjî

Dispu les rebanaedjes des comenes e 1977 : 1984[16], 1990[16], 1995[17], 2000[17], 2005[17], 2010[17], 2015[17] eyet 2018[17]. I gn a yeu on ledjir pitit baxhaedje etur 1984 eyet 2000. El nombe di dmorants dimore constant pindant li prumî cénkinme do vingt-ey-ininme sieke.

Adjinçna

candjî

Dispårtaedje dal populåcion :[17]

Comeres : 98.474 (48,8% ; 2018)

Omes : 103.342 (51,2% ; 2018)

0-14 ans : 36.986 (2011)

15-64 ans : 133.960 (2011)

65 ey plu : 33.204 (2011)

Beldjes : 171.087 (84,8% ; 2018)

Urope : 19.493 (9,7% ; 2018)

Afrike : 7.187 (3,6% ; 2018)

Azeye : 3.434 (1,6% ; 2018)

Otes : 615 (0,3% ; 2018)

Istwere

candjî

Tchålerwè[18] a stî ahivé e 1666 par les Bas Payis espagnols, èl no del veye vént d' Carlos II ([FR] Charles II). Tchålerwè esteut ene novele fôrturesse conte les francès ki vlaxhe s' adjîstrer e l' redjon. I gn avént ddja kékes viyaedjes divant ki Tchålerwè sereut ahivé, come Dårmè eyet Charnoy. Mont ey Nameur ki fouxhénxhe ddja ål trevén di l' istwere, polént esse pus åjheymint raloyé avou èç novele fôrturesse. Èl adierça esteut d' ahouwer Brussele des Francès.

Padvant Tchålerwè eyet 's redjon estént lomé li "Noer Payis" eto, pask' i gn avént bråmint d' houyires. Mins nerén, totes les houyires ont serêyes eyet les seus rmanants sont les teris.

E 1977, Tchålerwè eyet catoize ôtes comenes s' avént ribanêyes po divni ene grande veye di 200.000 dimorants al plaece di 26.000 dimorants, soulmint po l' cinte del veye.

Politike

candjî

Lisse des borguimwaisses

candjî

Èl borguimwaisse d' asteure (2018-2024) est Paul Magnette[19]. Ancyinnmint, Jean-Claude Van Cauwenberghe î a stî lontins mayeur (1983-2000). Vocial el lisse des borguimwaisses dispôy 1977[20], anêye do rebanaedjes des comenes, po vir les lisses des borguimwaisses des pitits bans padvant 1977, vir les årtikes sol les pitits bans.

2018-2024

candjî

Coledje comunå

candjî
Dispårtaedje do coledje[19]
No Pårti Plaece e coledje comunå
Paul Magnette Pårti Sociålisse Borguimwaisse
Julie Patte Pårti Sociålisse Scabens eyet scabenes
Éric Goffart C+
Xavier Desgain Ecolo
Françoise Daspremont Pårti Sociålisse
Mahmut Dogru Pårti Socialisse
Babette Jandrin Pårti Socialisse
Karim Chaïbaï Pårti Socialisse
Thomas Parmentier Pårti Socialisse
Laurence Leclercq Pårti Socialisse
Philippe Van Cauwenberghe Pårti Socialisse Prezidint do CPAS d'Tchålerwè

Politike des Pus-vî

Consey comunå

candjî
Dispårtaedje dès ashidas[21]
No del pårti Nombe d'ashida

(= 51 å totå)

Pårti Sociålisse (PS) = 26
Pårti Bedje do Boutaedje (PTB) = 9
Mouvmint Rfômrece

(MR)

= 6
C+ = 4
Ecolo = 3
DéFI = 2
Pårti do Peupe (PP) = 1

Herlemes politikes

candjî

Anêyes 1990

candjî

L' harleme Richard Carlier s' a trevnou e 1994, cwand Richard Carlier aveut stî colté po-z awè fwait mwintès margoules, copurade avou l' Etercomunåle des Sociåles Ouves, k' esteut l' ancyin ISPPC.[22]

Anêyes 2000

candjî

Etur 2005 eyet 2007, i gn a yeu bråmint des disduts a cåze di måluzance des cwårs del comene (lodjmints sociås, evnd.). Å cåze d' èç herleme la, li PS aveut pierdou les eleccions federåles e 2007.[23]

Anêyes 2010

candjî

E 2017, après l' herleme Publifin, des gaztîs del RTBF eyet d' ôte pårt, ont stî naxhî do costé des eterkiminåles, come l' ISPPC a Tchålerwè. Les ospitås del ISPPC årént stî å cinte di måluzances eyet Philippe Lejeune aveut stî metou so les foitès loumires des medias.[24]

Tuzance

candjî
 
Eglijhe Sint-På d'Mont-dzeu-Mårciene.
 Loukîz a : Tchålerwè (veye)#Tuzance walone

Literateure

candjî
  • Dupuis : C' est ene eplaidreye especialisse dins les bindes d' imådjes. C' est l' ene des cwate pus grandes eplaidreye po les binde d' imådjes francès-cåzantes.
  • Li Pitit Spirou : C' est ene binde d' imådjes ki raconte el vicaedje d' on gamén lomé Spirou.

Muzike

candjî

Tourisse

candjî

Eredjistrumints e walon d' Tchålerwè

candjî
 Loukîz a : Tchålerwè_(veye)#Eredjistrumints

Spôrts

candjî
 Loukîz a :https://www.charleroi.be/?q=node/4724&Docid=5586

Ekipes

candjî

Soce di baskete :

Soce di fotbale :

Soce di fotbale amerikin :

Soce di fotsåle :

Soce di pign-ponk :

Estådes ey omnispôrt såles

candjî

Soce di fotbale:

Kimon transpoirt

candjî

Èl societé ki tchitche dès busses è Tchålerwè est l' TEC. Padvant li ribanaedje do TEC li 1 di djanvî 2019. I gn aveut ene seccion do TEC speciålmint po Tchålerwè eyet li , ki si fouxhe po les busses obén po l' ledjir metro.

Ledjir metro

candjî
 Loukîz a :Ledjir metro di Tchålerwè

El societé ki tchitche do ledjir metro e Tchålerwè est 'l TEC eto. I gn a cwate lenes.[26]

I gn aveut deus societé ki s' occupént des trams è Tchålerwè :

  • Li STIC : Èl tram rantoele do STIC esteut kinoxhou come èl rantoele des Vetes trams di Tchålerwè. Èç rantoele aveut egzistêye diska les anêyes 1970, cwand les busses les avént discandjî.
  • Les Vicinås : Èl tram rantoele esteut pus impôrtant ki li ci do STIC. Èl dierin vicinå tram di Tchålerwè aveut rôlé è avrî 1988. Les trams avént stî discandjî på les busses. Mins nerén, les Vicinås avént core èl ledjir metro diska 1991, avou 'l "redjonalizåcion" des kimons transpoirts.

Asteure li société ki s' occupe do tram e Tchålerwè est l' TEC. Èl seule lene do ledjir metro k' on pout waitî come ene lene do tram est li M3 : Gochliye - Djumet - Lodlinsåt - Dårmè (disk' al ståcion : Sacrêye-Dame)

Dispoy 2017, des trénveyes si ståre dins ey åtou d' Tchålewè.[27] Ces tréns rola sievnut po les djins ki volnut 'ndaler bouter avou l' trén al plaece d' leus vweteures.

Principåle ståcion

candjî
  • Tchålerwè-Nonne ([FR] Charleroi-Sud)

Pang (nén-principåle ståcion)

candjî
  • Couyet ([FR] Couillet)
  • Lodlinsåt ([FR] Lodelinsart)
  • El Ronsåt ([FR] Ransart)
  • El Rou-dlé-Tchålerwè ([FR] Roux ; Roux-lez-Charleroi)
  • Mårciene-Zone ([FR] Marchienne-Zone)
  • Tchålerwè-Wess ([FR] Charleroi-Ouest)

Hantijhe

candjî

Adjermelaedje

candjî

È Tchålerwè

candjî
No dal veye Province/Redjon/... Payis
Casarano Lecce (Puglia) Itåleye
Himeji Kansai Djapon
Donetsk Donetsk Oucrinne
Pittsburgh Allegheny (Pennsylvaneye) Estats Unis

È pitits bans

candjî
Pitits bans (di Tchålerwè) No dal veye Province/Redjon/... Payis
Djumet Sint-Junien Hôte-Vienne (Novele-Aquitaine) France
Mårcinele Manoppello Pescara (Regione Abruzzo) Itåleye
Schramberg Freiburg (Baden-Württemberg) Almagne
Montgneye-so-Sambe Waldkirch Freiburg (Baden-Württemberg) Almagne
Sélestat Bå-Rhin (Alsace) France
Follonica Grosseto (Toscana) Itåleye

Veyes cheurs

candjî

Difoûtrinne hårdêye

candjî

Referinces eyet sourdants

candjî
 
Commons
I gn a so les cmons Wikipedia des imådjes ou fitchîs son a vey avou Tchålerwè .


  1. TG1; sorwalonde avou l' son tch, rashiowe sol pitit no «Tchåle», rissintou pus walon ki l' disfondowe «Châle»
  2. Louis Marcelle, El Bourdon 738-739, setimbe-octôbe 2021 p. 23.
  3. Jean Germain, "Guide des gentilés : Les noms des habitants en Communauté Française de Belgique", PDF (pådje 31) (loukiî li 22 d' djanvî 2020)
  4. https://www.eden-charleroi.be/eden/territoire/
  5. https://lucyin.walon.org/diccionairaedje/brouyon_viyaedjes.html
  6. https://fr.wikipedia.org/wiki/Les_Bons_Villers
  7. https://fr.wikipedia.org/wiki/Fleurus
  8. https://fr.wikipedia.org/wiki/Ch%C3%A2telet_(Belgique)
  9. https://fr.wikipedia.org/wiki/Gerpinnes
  10. https://fr.wikipedia.org/wiki/Ham-sur-Heure-Nalinnes
  11. https://fr.wikipedia.org/wiki/Montigny-le-Tilleul
  12. https://fr.wikipedia.org/wiki/Fontaine-l%E2%80%99%C3%89v%C3%AAque
  13. https://fr.wikipedia.org/wiki/Courcelles_(Belgique)
  14. https://fr.wikipedia.org/wiki/Pont-%C3%A0-Celles
  15. https://www.meteobelgique.be/article/articles-et-dossier/le-climat/157-cartes-du-climat-de-la-belgique-complements-dinformations
  16. 16,0 et 16,1 https://web.archive.org/web/20190524223614/http://lapopulation.population.city/belgique/charleroi/
  17. 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 17,5 et 17,6 https://www.citypopulation.de/php/belgium-hainaut.php?cityid=52011
  18. http://www.charleroi-decouverte.be/pages/?id=412
  19. 19,0 et 19,1 https://web.archive.org/web/20181205003409/https://www.charleroi.be/composition-attributions-2019
  20. https://fr.wikipedia.org/wiki/Liste_des_bourgmestres_de_Charleroi#De_1977_%C3%A0_nos_jours
  21. https://www.charleroi.be/composition-du-conseil-communal
  22. https://www.rtbf.be/info/belgique/detail_une-repetition-de-scandales-en-30-ans-de-pouvoir-rappel-en-archives-video?id=9638889
  23. https://www.lalibre.be/belgique/charleroi-coule-le-ps-la-flandre-encense-leterme-51b893b7e4b0de6db9afe554
  24. https://parismatch.be/actualites/politique/41562/charleroi-lisppc-accusee-de-corruption
  25. https://www.telesambre.be/201113-quest-ce-quils-ont-fait-de-ma-ville
  26. https://www.infotec.be/fr-be/medeplacer/horaires/toutesleslignes.aspx?tec=TECCH
  27. https://web.archive.org/web/20200925174504/https://www.belgiantrain.be/fr/about-sncb/themes/rer
  28. https://www.openstreetmap.org/search?query=charleroi%2C%20pennsylvania#map=15/40.1382/-79.8994
  29. http://www.charleroi-decouverte.be/pages/index.php?id=422


 
 
Rebanêye Comene di Tchålerwè
 

Pitits bans: | Couyet | Dårmè | Djilî | Djumet | El Ronsåt | El Rou-dlé-Tchålerwè | Gochliye | Goutrou | Lodlinsåt | Mårciene | Mårcinele | Moncea-so-Sambe | Mont-dzeu-Mårciene | Montgneye-so-Sambe | Tchålerwè

Hamteas di Couyet : Cinte | El Queuwe | L' Amerike | Les Cwate Bresses | Les Fiestås | Transvå | Viyaedje
Hamteas di Dårmè : Cinte | Fourcåt
Hamteas di Djilî : Bwès-d'-Lôbe | Cinte | Coron Djerminå | El Louvy | Håyes | Les Cwate Bresses | Les Hôtchiyes | Såt-Alet | Såt-Culpart | Sint-Djôzef
Hamteas di Djumet :Båyemont | Egne | Goyîssåt | Hamindes | Houbwès | Li Cope | Li Tchåd-Moncea | Rowe di Dårmè | Site Sadin | Ståcion | Tchîf-leu
Hamteas d' El Ronsåt : Bwès | El Sokwa | Les Rasses | Masses Diårbwès-Tayni
Hamteas d' El Rou-dlé-Tchålerwè : Les Årzêyes-El Bassêye | Coron d' el Låtche | Cinte | Hûbes-El Mårtinet | Willibôrou
Hamteas di Gochliye : Cinte | Cinte-Bijhe | Cinte-Levant | Coron Hubinon | Fåbork di Brussele | Fåbork di Tchålerwè | Såt-les-Moennes
Hamteas di Goutrou : Coron do Fouwî | Goutrou | Li Burtaegne
Hamteas di Lodlinsåt : Cinte | Coucou | Gros-Fayi | Ståcion
Hamteas di Mårciene : Cinte | Coron des Cerijhîs | Bougnou | El Dochriye | Matadi | Ståcion
Hamteas di Mårcinele : Coron di l' Efance | Coron Park | Eglijhe Sint-Mårtén | El Bele Avuzion | El Viyete | Hamtea do XII | Hublinbu | Li Brouwire | Li Tcherbwès | Mårtchî del Vesprêye | Såt-Sint-Nicolai-les-Håyes
Hamteas di Moncea-so-Sambe : Bijhe | Cinte | Coron Atulî Djermwin | Coron Malghem | Les Grands Trîs | Li Burtaegne | Li Hamtea | Li Han
Hamteas di Mont-dzeu-Mårciene : Bijhe | El Bea Site | El Spignat | Èm Lodjisse | Les Håyes Gadin | Les Gonsreyes | Muzêye del Fotografeye | Pont-a-Nôle
Hamteas di Montgneye-so-Sambe : Cinte | Coron Sélestat | Coron Yernaux | Les Trîs-Sint-Djan | Li Nouveye | Li Roction | Sint-Djan | Sint-Tchåle | Trieus Caisén
Hamteas di Tchålerwè : Basse-Veye | Brouchetere | Bwès del Bol | Fåbork | Hôte-Veye | L' Ålouwete

 
 
Province do Hinnot
 

Arondixhmint d' Ate : Ate | Beleul | Bernissåt | Brudjlete | Chieve | Chli | Elziele | Flôbek | Fraine-dilé-Anvegn | Inguî | Lissene

Arondixhmint d' El Lovire : Bince | El Lovire | L' Estene | Marlanwè

Arondixhmint di Mont : Boussu | Colfontinne | Cwargnon | Djurbize | Doû | Framriye | Inzî | Kévi | Kievrin | Linse | Mont | Onele | Sint-Guilin

Arondixhmint di Sougniye : Brinne-e-Hinnot | Les Scåssenes | Manadje | El Rû | Sougniye | Sinefe

Arondixhmint di Tchålerwè : Åjhô-Préle | Les Bons Viyés | Courcele | Djerpene | Fårcene | Fleuru | Fontinne-l'-Eveke | Montniye-Tiyoû | Pont-a-Cele | Sinefe | El Tchapele | Tchålerwè | Tcheslet

Arondixhmint di Tornè-Moucron : Antwon | Bruniau | Cele-e-Hinnot | Cômene-Varneton | Leuze-e-Hinnot | Mont-d'-l'-Inclûs | Moucron | Pêk | Perwé-e-Hinnot | Reme | Timpu | Tornè

Arondixhmint di Twin : Anderluwe | Biômont | Chevri-Rance | Chimai | Erkelene | Fritchapele | Han-Nålene | Lôbe | Miebe | Momgniye | Twin

Beldjike | Walonreye | Provinces