Uzeu:Lucyin/intrêyes djun 2004

Li splitchant motî do walon et l' eciclopedeye Wikipedia: sacwantès intrêyes do moes d' avri, et les cenes do moes d' may 2004.

Cråssès letes==Viyaedjes et Veyes del Walonreye== (Les hagnons eciclopedikes sont adjinçnés, prôpmint, pa Pablo Sarachaga.)

Province do Lussimbork

Payis walon

• Han-so-Lesse, Han-so-Lesse e l' eciclopedeye
• Frôhan, Frôhan e l' eciclopedeye, Frôhinot, Frôhinote, Frôhantî, Frôhantresse
• Pouphan, Pouphan e l' eciclopedeye, Pouphanî, Pouphanresse, Pouphinot, Pouphinote
• Transene, Transene e l' eciclopedeye, Transinî, Transinresse
• Lompré-el-Fåmene, Lompré-el-Fåmene e l' eciclopedeye
• Bayamont, Bayamont e l' eciclopedeye (avou Louwis Baidjot), Bayamonès, Bayamonesse.

Payis lussimbordjwès-cåzant

• Nåbrissåt, Nåbrissåt e l' eciclopedeye
• Dipus d' racsegens so Årlon

Payis gåmet

• Hoûlmont, Hoûlmont e l' eciclopedeye

Province do Hinnot

Payis walon

• Han-so-Eure, Han-so-Eure e l' eciclopedeye
• Han-so-Sambe, Han-so-Sambe e l' eciclopedeye
• Han-Nålene, Han-Nålene e l' eciclopedeye
• El Rou-dlé-Tchålerwè, El Rou-dlé-Tchålerwè e l' eciclopedeye

Payis picård

• Dipus d' racsegnes so Lere-Fostea
• Dipus d' racsegnes sol Pitit Lere
• Framriye, e l' eciclopedeye
• El Rû, El Rû e l' eciclopedeye

Province di Nameur

• Lompré-el-Fagne, Lompré-el-Fagne e l' eciclopedeye
• Nanene, Nanene e l' eciclopedeye
• Li Rou-dlé-Fosse, Li Rou-dlé-Fosse e l' eciclopedeye

Province di Lidje

• Trô, Li Trô e l' eciclopedeye
  • Pråyon
• Voroû-dlé-Liesse, Voroû-dlé-Liesse e l' eciclopedeye
• Liesse, Liesse e l' eciclopedeye

Province del Romande Braibant

• Oû-Djåce, Oû-Djåce e l' eciclopedeye
• Låtu, Låtu e l' eciclopedeye
• Li Rou-dlé-Muroe, Li Rou-dlé-Muroe e l' eciclopedeye

Province do Limbork

• Grand-Lô, Dipus d' racsegnes so Grand-Lô eyet l' Conteye di Lô

Walonreye di France

• Han-so-Mouze, Han-so-Mouze e l' eciclopedeye
• Vireu

Bokets del Walonreye

• Eter-Sambe-et-Mouze, Eter-Sambe-et-Mouze e l' eciclopedeye

Tuzance walone

Lives e walon

• Les Memweres d' on Namurwès sol vî Nameur
• Charlote.com (roman)
• Li ptit hierdî (epopêye)

Gazetes e walon

• gazete

Istwere walone

• Dipus d' racsegnes so les Revintreyes (1789-1830)
• Dipus d' racsegnes sol Binamêye Revolucion
• Eter-deus-gueres, Eter-deus-gueres e l' eciclopedeye

Uzances

• grand feu

Nos d' djins

Sicrijheus e walon

Grands scrijheus

• Lagauche, Louis
• Piron, Louis
• Wérotte, Charles
• Fauconnier, Jean-Luc
• Boussart, Jean-Denys
• de Lathuy, Jean
• Calozet, Joseph

Les ôtes

• Van Orle, Robert
• Warnotte, François
• Rode, Jean
• Paquet, Yves
• Neuville, Maurice

Temons di scrijheus

• Baulieu, Désiré

Nos d' famile walons

• Beadjo, Baidjot
• Vanole

Mots walons

Mots spepyîs pår

• sipoûle, sipoûlaedje, sipoûleu, sipoûler, sipoûloe, sipoûlinne, sipoûlêye,
• rispoûler, rispoûleu
• prôpe (nete, gåy), prôpisté, prôpmint
• prôpe (da sinne), prôpieté, prôpietaire

Mots d' ådjourdu

• pî-rowe
• Aldjereye, Dipus d' racsegnes so l' Aldjereye (pa P. Sarachaga); Li guere civile d' Aldjereye
• doetrece, Dipus d' racsegnes so les doetreces
• soûmint, soûmintrece
• sidol
• enimådjî
• idintité
• rebaner, rebanaedje; Dipus d' racsegnes so les Grands Rebanaedjes el Walonreye (1977)
• intité
• Sara, Sarawî, Sarawire; Li Sara e l' Eciclopedeye; Dipus d' racsegnes sol Sara Coûtchantrece
• blouze, blouzeu, blouzeuse, Pondants et djondants
• manadjer Li mambor (manadjer) d' on tchanteu, d' on fotbalisse, evnd
• erî-plan, divant-plan
• fleccion
• pårlumint, pårlumintî, pårlumintresse, pårlumintaire
• valixhance
• mannixhance, anichteu, Dipus d' racsegnes sol mannixhance
• brutieu
• sôdåre, sôdåresse
• afiåve

Mots intrés al varade

• pormoenner, pormoenneu, pormoennåde

• catî, catresse
• sitala, stala

• brutyî, brutiaedje, bruteymint,

• disdjurer
• diskinoxhe, disconoxhe

• djåzer, djåzeu, djåzaedje, djåzmint

• si mesdire
• si mesdjåzer
• meskinoxhe, mesconoxhe

• sacraminter
• sôdård.

• doet, doetî

• ataker, atake, atacaedje, atacant, atakeu

• fonne, fonnet

• rataker, ratacaedje, ratacåjhe

• tricnonote

• vindjî

• sour

• soû

• aweye, awiyete

• bea

• dringuele

• esco

• forpassé

• wargnaesse

• mene (fosse), mineu, minire, minrê

• escalot

• fêye

• hiede, hierdî, hiedresse, hiedlêye u hierdulêye

• eminné, eminnêye

• pômalén, pômalene

• ro (d' ene vatche)

• tîke, tîkete

• saetch, saetchêye, saetchot, saetchea

• malkea, malcot, malcotêye

• watringue

• balasse,

• béle

• dos, dôsse, dossî (d' ene tcheyire), dossire
• dossî (viebe, mot d' soyeu ås plantches)

• pidje, pirdjea

• plat, platnêye, platurnêye

• parket, parketaedje

Mots intrés pa tinme

Les gueres

• guere
  • Dipus d' racsegnes so les gueres,
  • Dipus d' racsegnes sol guere di 1914-1918
  • Dipus d' racsegnes so l' Eter-deus-gueres,
  • Dipus d' racsegnes sol guere di 1940-1945
  • Li guere civile d' Espagne (Pablo Sarachaga).
  • Li guere civile d' Aldjereye

• sôdård, Dipus d' racsegnes so les efants-sôdårds
• Li margougnaedje des prijhnîs

les efants

• efant, Dipus d' racsegnes so les efants-sôdårds, Dipus d' racsegnes sol boutaedje des efants

Recsisses et foite droete

• foite droete, foite gåtche
• noûrecsisse
• recsisse; e l' eciclopedeye

Prôpisté et mannesté

• mannet, mannesté
• manni, mannixhaedje, mannixheu, mannixhant, mannixheure

• crouwå

• yôrd, yôde, yôrdi, yôrdisté, yôrdeure, yôrdixhaedje, yôrdixhant

• måprôpe
• niche, nichté, nichleus

• anichter, anichî, anichaedje, anichtaedje, anichtant, anichant, anichteu

• ranichter

• Dipus d' racsegnes so les saetchots d' plastike

Li djawe et l' djezî

• djawe djawe
• djawe, djawyî, djawieu,
• djaive
• djaivler, djaivlaedje
• djave, djavea; Dipus d' racsegnes so les lomaedjes del gave, gavêye u gaviot (des oujheas)
• tchife
• malete

• djezî, Dipus d' racsegnes sol djezî et ses lomaedjes e walon

• badjawe
• bafe
• berlafe
• tchofe

Les dinrêyes

• blé

• dinrêye; Dipus d' racsegnes so les dinrêyes d' awousse
• divere, diveryî, diveriaedje

• xho, xhoshire, xhoshin

• swele; e l' eciclopedeye (eto recråxhî pa Louwis Baidjot).

• berdele (berdeleu u berdelaedje)
• berdele (sôre di boûkete)

• swele-frumint, e l' eciclopedeye (fwait avou Louwis Baidjot).
• triticaye
• waessin

Texhaedje

• cårpete
• cazake
• cazakin

• coviete

• dislinner
• djilet

• texhe
• texhaedje
• texheu, texheuse, texhresse
• texhou

• treyî
• treye
• treyisse

• tricoter
• tricotaedje
• tricoté

• racostrer

Les coleurs soûmintreces

• rodje
• djaene
• bleu

Mots d' toponimeye

han

• han, Dipus d' racsegnes sol mot han dins les nos d' plaece
  • Han-so-Lesse
  • Han-so-Eure
  • Han-so-Sambe
  • Han-so-Mouze
  • Han-Nålene
• -hinot
• hamwè

pré

• pré, Dipus d' racsegnes so les prés, aprume ezès nos d' plaeces el Walonreye, preyea, preyale, preyisse, préeye, preyon

• Depré, Depreyea, Delpréeye

• Lompré-el-Fagne
• Lompré-el-Fåmene

• Pråyon

rou

• rou
• El Rû
• El Rou-dlé-Tchålerwè
• Li Rou-dlé-Muroe
• Li Rou-dlé-Fosse
• disrôder

lere et liesse

• lere
• Liesse

Mestîs

Soyreye:

• dossî (viebe, mot d' soyeu ås plantches)

Biesses

• fonnet

plantes

• faw, fawî, fawea, fawale, Dipus d' racsegnes so les faws, Li faw di Verzy (d' après Louwis Baidjot).

• hazete, hazale.

Linwince & croejhete walone

• linwistike

Croejhete

Sacwants limeros:

• meye, miyinme, miyî

• miyon, miyoninme

• miyård, miyårdinme

Les cawetes

• -êye; e l'eciclopedeye
• -urnêye

Motyince

Sinonimeye:

• berdeler

Diyalectolodjeye

• atlasse (live ås mapes)
• A.L.W., * Dipus d' racsegnes so l' Atlasse des lingaedjes del Walonreye
• Dipus d' racsegnes so l' Atlasse des lingaedjes di France
• patwès

Lingue-ehåyaedje

• rifondowe; Les dobès rfondowes

• disfondowe, disfondowe

• no d' marke divnou on cmon no
  • sulniche

• rifondaedje do walon

Ricoridjaedjes, recråxhaedjes, et "wikijhaedjes"

• hobete, hobet, hobinete

• loyminoye, loyminoymint

• coine (di vatche), coirnet, coirnixhea, coirnixheus

• coine (cwén, inglêye), coinrece, coirnete

• coirnåd

• coirna
• coirner, coirnaedje, coirneu, coirnireye
• shî
• påcaedje

• revolucion, revolucionaire

• revinter, revintaedje, revinteu, revintreye, revinte

• mambor, mamborner

• malén, malisté

• pirlodje, pirlodjî, pirlodjeu, pirlodjåd

• heyî, heye, heyaedje, Dipus d' racsegnes so les heyes.

• feniche

• foirt, foite, foice, foice ki, foice k' a.