Émile Gilliard
Émile Gilliard (e walon, on prononçreut purade Mile Jiyârd u Mimile Djiyård), c' esteut on scrijheu et on rcwereu sol walon k' a skepyî a Malône li 12 d' avri 1928. Il a morou a Lidje li 23 d' måss 2023[1].
| Skepiaedje | 12 d' avri 1928, Malonne |
|---|---|
| Moirt | 23 di måss 2023, Lidje |
| Nåcionålité | Bedje |
| Activités | scrijheu, ratourneu, lexicographe |
C' est onk des scrijheus k' a l' pus scrît e walon.
Il est rprins dins l' grosse antolodjeye da Piron, antolodjeye Fleurs diyalectåles et dins l' Antolodjeye Scrire.
Di s' mestî, il a stî mwintès anêyes bibiotekî a Mont. Al pinsion, i s' a rtiré a Lidje.
Ouve e walon candjî
Come sicrijheu candjî
I cmince foirt matén a-z eplaidî des ramexhnêyes di powinmes, inte di zeles: «Chimagrawes» (1955), «Påters po tote ene sôre di djins» (1959), «Veas d' måss» (1961), «Roukes di tere» (1966), «Li dierinne såjhon» (1976), «Silicose valley» (1989) et «Vicaedje» (1992).
Ci n' est k' so l' tård k' i s' asprouve al prôze, dins ene airance classike so l' vicaedje dins les ptits viyaedjes walons «Rodjimont, paskeyes di todi» (1992).
Todi avou des ptits romans, dins «On vî fizik eruni» (1997), i passe foû payis (e Tchekeye) u dins on monde des grandès veyes sins no. Po dire li veur, Mile Gilliard aveut ddja fwait ene saye di rmete e walon ene sipoûle ki s' passe foû d' Walonreye (dins l' Nonne di France), cwand i scrijha «So les tienes», on ratournaedje di «Collines» da Jean Giono.
Sifwaitmint dins «Del Ruwane å Bwès Djilèt» (2000), «Des djins a pårt» (2001) eyet «Les djoûs racourtixhnut» (2002).
E 2013, il eplaide on long arimé so l' aviyixhmint dins l' pitite coleccion del SLLW, «Wayimaedje».
E 2017, i rvént al prôze avou ene novele istorike, «Diviè l' an cwarante».
L' an 2021 veya replaidî ses arimés A schipe. Sacwants did zels fourît co redités a grand tiraedje e 2022 dizo l' tite «So les spales do novea djoû».
E 2022, i va rexhe si dierin live, avou tos tecses, del prôze-powezeye, so s' feme ki vént d' mori. Li tite, c' est li spot s' feme, estant djonne feye, «Zouprale».
Come ricwereu et diccionairî candjî
Come ricwereu, Émile Gilliard a vudî on live sol codjowaedje di 5000 viebes e walon do Mitan: «Conjugaison et lexique de 5000 verbes wallons» (2000).
Mins li tchîf d' ouve di ses rcwerances, ci fourit li gros spès motî walon-francès ki vuda e 2008 (rahouca dins l' djivêye des motîs do walon: C106).
I serè shuvou pa ene rawete e 2012 (rahouca C107).
Riscompinses candjî
Il a rascodou troes côps li Pris del Federåcion Walonreye-Brussele : e 1996 po si ramexhnêye di noveles «On vî fizik eruni», e 2005 po s' ramexhnêye d' arimés «Bokets pol dierinne shijhe» ey e 2008 po s' motî walon-francès.
E 2023, sacwants moes après s' moirt, il est co finalisse do Pris d' powezeye del Federåcion Walonreye-Brussele, po s' live di prôze-powezeye «Zouprale».[2]
Corwaitaedje des scrîts da Émile Gilliard candjî
Émile Gilliard est on scrijheu ttossu bén d' prôze ki d' powezeye, k' a stî primé sacwants côps. Il a stî dispu lontins Relî Namurwès eyet mimbe del Societé d' Lidje (S.L.L.W.), k' il î a stî prezidint etur 1996 et 1998.
Sapinse l' Union Culturele Walone, c' esteut onk di nos meyeus powetes et fijheus d' prôze walons.[3]
Tinmes candjî
Li ratournaedje di Collines da Giono replaideye ricoridjeye e 2004, fourit ene di ses prumirès mwaissès ouves. C' esteut l' prumî côp k' on veyeut on tchîf-d'-ouve des belès letes eternåcionåles rimetou e walon. Copurade rilevåve, dabôrd ki li sinne si passe dins ene airance ki n' est nén li cene d' on ptit viyaedje del Walonreye (c' est l' campagne do Nonne del France).
Mins, après çoula, i n' a pus waire cwité les boirds del Basse Sambe, ey edvinté li forveyou viyaedje di Rodjimont po-z î plaecî toplin d' ses romans et noveles (Les djoûs racourtixhnut, On vî fizik eruni, Ene schandeye po les cis do Rabot, li Trô Fô Djåke, Noste Arcadeye da nozôtes, So les trîs des Goletes, Diviè l' an cwarante).
Sapinse Julien Noël, i gn a sovint deus grands tinmes dins l' powezeye da Émile Gilliard : des kessionaedjes sol ome et çki gn a ttåtoû d' lu; et l' haeyeme des spotchants, tot veyant voltî ls ôtes sipotchîs.[4]
Corwaitaedje do walon candjî
Li lingaedje da Émile Gilliard est foirt ritche et, sapinse Tiri Dumont, i screye e lidjwès avou l' accint d' Moustî, inte Nameur e Tchålerwè.
Pôzucion candjî
Conte li rifondaedje candjî
Dins l' fime di racsegnes da Zavî Istasse «Li langue åd dibout del linwe (fime)», c' est lu ki s' fwait poite-parole del SLLW po-z ataker l' ovraedje des rfondeus.
Divudindje candjî
Po lu, i fådreut acsegnî l' walon a l' escole, tot prindant asteme åzès varyistés coinreces. I l' fådreut fé, å moens, al fén des primaires, mins eto come des luçons k' on pout tchoezî tins des sgondaires, u co dins les scoles po-z adultes.[5]
El manire comifåte sereut di prezinter el lireye ås aprindisses.[5]
Hårdêyes difoûtrinnes candjî
Li Wiccionaire si rsieve di sacwantès fråzes da Émile Gilliard po-z enimådjî des mots k' i gn a.
Vos trouvroz des racsegnes so les ouves da Émile Gilliard, u les ouves zeles-minmes, so Wikisourd e walon.- Ès pådje e rfondou (so l' Aberteke)
- Antolodjeye di ses scrijhaedjes sol waibe SLLW (e Feller)
- (fr) Bibliografeye e francès (sol waibe di l' SLLW)
- (fr) Ès pådje « Objectif Plumes » (on waibe del Federåcion Walonreye-Brussele)
- (fr) Tuzaedje da Émile Gilliard so l' avni do walon e troejhinme meynaire (e francès)
- (fr) Émile Gilliard, hommage (Baptiste Frankinet rind bon dvwer a Émile Gilliard dins Walones)
Sourdants candjî
- ↑ J.No., « Namur - Jemeppe: le wallon pleure son écrivain Emile Gilliard », dins L' Avni, 25 di måss 2023.
- ↑ «Les finalistes des Prix littéraires de la Fédération Wallonie-Bruxelles 2023», sul waibe Objectif plumes, li 27 di setimbe 2023.
- ↑ « Décès d'Émile Gilliard », dins Cocorico, lº 65, mås-avri-may 2023, p. 9.
- ↑ Corwaitaedje di «Bokets pol dierinne shijhe» dins Li Cayé et les Courts Tins, li 21 d' octôbe 2023.
- ↑ 5,0 et 5,1 https://www.ucwallon.be/PDF/bxtnblospls.pdf