Marok

Payis d' Afrike bijhrece, li pus å Coûtchant, adossî a l' Oceyan atlantike

Li Marok (e-n arabe المَغْرِب, al-marhrib; , e cmon amazir marokin, ⵍⵎⵖⵔⵉⴱ, lmerhrib), c' est on dislaxhî payis d' Afrike bijhrece (li ci l' pus å Coûtchant, did la si no[1]).

Marok
Drapea
Åres nåcionåles
Imne nåcionå: Hymne chérifien
Mwaisse-veyeRabat
Lingaedje oficirArabe, Kimon amazir marokin
Sitindêye
• totåle

446 550 km²
Populåcion
• totåle

37,076,584 dimorants
83 djins/km²
Dislaxhaedje789 (Julian)
Tchîf d' estatMohammed VI
Prumî minisseAziz Akhannouch
ManoyeDirham marocain
Coisse d' eureUTC+01:00, Afrique/Casablanca, UTC±00:00
Preficse telefonike+212
Dominne internete.ma
Wikimedia Commons I gn a so les cmons Wikipedia des imådjes ou fitchîs son a vey avou Marok
Mape do Marok

Mwaissès dnêyes

candjî

Si longowe coisse so l' Oceyan Atlantike continouwe houte do stroet d' Djibraltar sol Mîtrinne Mer.

Les payis åtoû sont li Moritanreye å sudouwess eyet l' Aldjereye a l' ess ey å sudess.

I gn a eto deus esserêyès teres espagnoles sol coisse Mediteraneyinne: Cewta et Meliya.

Å lådje di s' coisse atlantike, i gn a les Iyes Canareyes eyet l' iye di Madere.

Å nôr do stroet d' Djibraltar i gn a l' Sipagne (Urope).

Après ki l' ancyin Sara espagnol åye sitî dislaxhî del Sipagne ezès anêyes 1970, il a stî anecsé på Marok, ki l' conte come pårteye di s' teritwere; mins çoula n' a nén stî ricnoxhou eternåcionålmint åd triviè di l' ONU.

Djeyografeye administrative

candjî

Li mwaisse veye, c' est Rabat.

Sacwantès grandès veyes : Cazablanca, Agadir, Fess, Marakech, Mekness, Tandjî, Tetouwane (Titwinne), Asfi, El Djadida.

Pus ptitès veyes : Oulmesse, Kenitra, Oujda

Li Marok est pårti e provinces.

 Loukîz a : Provinces do Marok

Contrêyes natureles

candjî

Culteure

candjî
Fiesses: les troes djamas
Date (e marokin, pu e rfondou arabe) No e walon No so plaece (e marokin, pu e rfondou arabe) Rilevêyes
ch'har el-ftor = 1 Chawel Fiesse del disdjune (li ptite fiesse) Ayid sghir = Aïd-Al-Fitr Fén do Ramdinne
12 ch'har el haj = 12 dhu l' hijja fiesse do moton (li grande fiesse) Ayid el kebir = Aïd-al-Adha On touwe li bedot
12 ch'har Miloud = 12 rabiaa el awwel Noyé moslimrece Ayid Miloud = Aïd mouloud Fiesse do skepiaedje do profete Mawomet

Ôtès fiesses et uzances

candjî
 
Foclore do londmwin del fiesse do bedot
 
uzance des dessinaedjes so les mwins (fiesses)

L' achoura kimince li prumî Moharem, ki c' est l' Djoû d' l' an moslimrece (Les administråcions ont condjî). Dins les viyaedjes, do prumî å dijhinme djoû di ç' moes la, les efants vont taburiner dé les djins ki passèt po k' on lzî dene ene dringuele. Gn a eto, å minme moumint, ene uzance, ki rshonne al schiråde del Walonreye: les efants il esprindèt des ptits feus et zoupler å dzeu. N a minme des grandès djins ki potchèt avou. I pinsèt eto k' on n' serè nén malåde si on fwait çoula.

Li londmwin u l' sorlondmwin del fiesse do bedot, gn a cobén on djonnea ki s' diguijhe avou des peas d' moton, et aler heyî l' viyaedje, u l' long des rotes. On l' lome sbaa btayn (setès peas d' moton) u bou jloud (li ci ås peas) en arabe marokin et herma, bou ilmawn e lingaedje amazir. Ça rshonne ene miete a l' ancyinne uzance walone di tchessî l' vexhåd. L' uzance si piede ene miete.

Li dessinaedje so les mwins u so les pîs des femes et des båsheles avou do hené. C' est des femes di mestî kel fijhèt (les naqqachat), a l' ocåzion d' ene fiesse (noices, discalotaedje) u d' on djama.

gazetes

candjî
  • Le Matin (du Sahara) / Es-sabah (ene edicion e francès, l' ôte en arabe; gazete ki shût l' govienmint).
  • L'Opinion / El Aalam (socialisse).
  • Al ahdat al maghribiya (الأحدات المغربية, les etrevéns marokins), socialisse.

Lingaedjes et pårlers

candjî
  • rifondou arabe: lingaedje oficir, dins les scoles, li rilidjon, li djustice, les administråcions. Nén on lingaedje d' atôtchance inte Marokins, såf po sacwants po djåzer di sacwès rilidjeuses.
  • arabe marokin, cåzé pattavå, ki: e payis amazigh, wice k' il est comprind pa tos les omes et les efants ki vont e scole.
  • amazir (berbere): lingaedje di tos les djoûs dins ene pitite mitan do payis, ehåyî et acsegnî e sacwantès plaeces dispu 2003). Les cminåltés amazigh-cåzantes ki s' ont astalé dins les veyes wårdèt l' amazir al prumire djermêye di djins. Gn a troes trokes linwistikes, ki s' comprindnut a pô près n' on l' ôte: li tachelheyte (on dit eto: li chleu) a Nonne, li tamazir do Mîtrin Atlasse å Mitan et li rifin, a Bijhe.
  • francès: lingaedje des sincieusès studes, des grandès societés comerciåles, et d' ene boune mitan des medias.
  • espagnol: c' esteut l' prumî lingaedje etrindjir a Bijhe, mins foirt rovyî pol djoû d' ouy.
  • Gn a eto l' aransiya (arabiya + faransiya) ene manire di djåzer avou des fråzes emantcheyes e-n arabe marokin, mins toplin des mots, et minme des fråzletes e francès; il est pratiké pa bråmint des cis k' ont fwait des hôtès scoles, et co pa des ôtes, aprume ezès veyes.

Manoye

candjî

Li diram marokin (MAD), k' i ndè fåt a pô près 10 po fé èn uro. Il est pårti e 100 cintimes. Li cintime est co purade lomé franc, e sovnance do vî tins.

Gn a ene viye unité d' manoye ki sieve co dins l' vicaedje di tos les djoûs so tot l' Marok, apus k' a Bijhe. C' est l' riyal, ki c' est l' vintinme d' on MAD. C' est l' minme sistinme ki l' ancyin contaedjes avou les sôs e l' Walonreye, et les douros e l' Espagne. Li riyal sieve po les contaedjes dizo 10.000 DH.

Gn a co ene pus ptite unité, k' on s' è sovént co, mins k' on n' eploye pus, li gorch.

Drapea

candjî
 

Leu drapea est rodje avou ene vete sitoele ås cénk brantches å fén mitan.

Istwere

candjî

Racourti

candjî
 
curêye di Marokins dischindous al campagne di colnijhaedje francesse

Dinasteyes

candjî
 
Li Koutoubia d' Marakech fourit basteye do trevéns des Almoravites
  • Les Idrissites (e l' arabe : El Adarissa), avou les zultans Moulai Idriss I & Moulai Idriss II, k' avént leu mwaisse-veye a Fes, k' ont ringnî di 750 a 850 ap. Dj.C.
  • les Almoravites (e l' arabe : El Morabitoun) ki leu mwaisse tuzeu, c' esteut Abdala Ben Yassine, et leu prumî rwè, Youssef Ben Tachfint, k' avént leu mwaisse-veye a Marakech; i ringnît tins do 11inme sieke. I vnént do Sara. I djåzént amazir. I bastixhît troes rlomés monumints, cåzu pareys : li Koutoubia a Marakech, l' Xhiralda a Sevile (Sevilla), eyet l' nén tote fwaite Tour Hassan a Rabat.
  • Les Almowådes (e l' arabe : El Mohahidoun) ki leu mwaisse tuzeu, c' esteut Mawoumet Ben Toumert, et leu prumî rwè, Abdelmoumen Ben Ali El Goumi, k' avént, avou, leu mwaisse-veye a Marakech; i ringnît e 12inme sieke.
  • Les Merinites (e l' arabe : El Meriniyoun), ki leu prumî rwè, c' esteut Abou Yacoub Youssef, ki ravént leu mwaisse-veye a Fes; i ringnît å 13inme sieke.
  • Les Watassites (e l' arabe : El Outtassiyoun). C' esteut des minisses des Merinides, mins k' ont-st askepyî leu prôpe rweyåme a Bijhe do Marok, avou Hassoun El Wattassi come prumî rwè et todi Fes come mwaisse-veye. Çoula s' passéve eto e 13inme sieke.
  • Les Saadyins (e l' arabe : Es Saadiyoun), k' avént, so ç' tins la, adjinçné on rweyåme a Nonne, avou Marakech come mwaisse-veye. Il ont rwangnî tot l' payis ås Watassides. Li pus grand rwè di cisse dinasteye la, ci fourit Ahmed Mansour Saadi, eteré a Marakech. I ringnît e 16inme sieke.
  • Les Alawites (e l' arabe : El Aalawiyoun) vinît do Sara Levantrece (Sijilmassa), et si djhèt dischindants do profete Mawoumet. I ringnît a pårti do 17inme sieke, et s' sont i co mwaisses asteure. Les pus cnoxhous di leu rwès :

Rilidjons

candjî

L' islam est rlidjon d' estat; tchaeke djin skepieye di parints marokins est oblidjeye del shuve, apus ki s' ele provént del kiminålté djwive (50.000 djins).

Economeye

candjî
 
saetchots d' plastike dins les campagnes (divant 2016)
  • Les cwénzinne des ci (cenes) ki sont a l' Estat riprezinte 13 åcint do P.I.B. (c' est pår di trop: l' Edjipe n' est "k' a" 11 %).
  • Skepiance: foirt baxhaedje do nombe d' efants pa feme k' est a l' ådje d' end aveur inte li cminçmint des anêyes 1980 (5,7), eyet l' anêye 2000 (2,5).
  • Å rcinsmint di 2004, les Marokins estént diviè 29.950.000. Gn aveut eto 52.000 etrindjirs. Les djins des veyes, c' esteut 55 åcint di tote li populåcion. Cazablanca tote seule, aveut 3 miyons et dmeye di dmorants.
  • Li 1î d' djulete 2016, on disfind les saetchots d' plastike k' estént sovint tapés evoye totavå.

Rilomêyès djins do Marok

candjî
  1. e-n arabe, «al-marhrib», ça vout dire «Li Coûtchant».