Mwaisse veye

Li mwaisse veye ^{aschoûtez lu} u veye capitåle, c' est l' prumire veye administrative dins on (dislaxhî) payis. Mins on pout eto eployî l' mot po ene province, ene redjon otonome, evnd.

Mwaissès dnêye

Dins on rweyåme, c' est la k' li rwè dmane. Dins ene republike, li prezidint. Dins on redjime å pårlumint, c' est la kel pårlumint s' rashonne.

Sovint eto, c' est l' pus grande veye do payis. Portant, e sacwants payis, on-z a rifwait ene novele mwaisse veye lon erî del pus grande veye :

• Braezi : Braezilia, lon erî di Rio de Janeiro
• Coisse d' Ivwere Yamoussoucro, lon erî d' Abidjan.

Padecô ossu, ci n' est nén l' mwaisse veye ki s' a diswalpé l' pus dins on payis, mins ene ôte plaece, k' on lomrè mwaisse veye economike :

• Marok : Rabat (administrative) <> Cazablanca (economike)

Sifwaitmint, dins les sacwants payis ki sont des federåcions, li mwaisse veye n’ est nén foirt diswalpêye. Et s’ gn a-t i bråmint des pus grandès veyes e payis.

• Estats Unis : Washington
• Canada : Ottawa
• Ostraleye : Camberra
• Swisse : Berne

Cwand on payis a stî côpé a deus, et k' i s' rashonne après, i n' fwait nén åjhey todi di tchoezi ene seule mwaisse veye. Ça pout esse :

• li mwaisse veye istorike : Berlin puvite ki Bonn po l' Almagne.
• li mwaisse veye des vinkeus : Ho Chi Min-veye purade ki Saygon pol Viet-Nam.

Les dmorants del mwaisse veye

Dins bråmint des payis, les dmorants del mwaisse veye sont foirt grandiveus. I waqitnut did hôt les ôtès djins do payis.

Insi, el France, i lomèt tot l’ restant do payis avou l’ minme no : li « Province » ; les dmorants di tote li stindêye del France ki n’ est nén Paris, i les lomnut grandiveuzmint les « Provinciås ».

El Beldjike, sacwantès classes sociåles francès-cåzantes a Brussele si codujhèt pacô del minme manire eneviè des Walons.

Mwaissès veyes pol Walonreye

Do tins des Ancyins Bedjes, li veye capitåle des Eburons, c' esteut Tongue, li cene des Adouwatikes, Nameur, li cene des Trevires, Treve, li cene des Nervyins, Bavai.

Do tins des Romins, nosse mwaisse veye esteut Rome.

Do tins d' Tchårlumagne, nosse mwaisse veye da tertos, c' esteut Åxhe.

Po les viyaedjes et veyes del Walonreye k' esteut sol principåté d' Lidje, li mwaisse veye a todi stî Lidje, di 980 a 1792.

Po les « payis do Rwè », do tins des Bas Payis espagnols, li mwaisse veye esteut Gant. Mins li vraiye capitåle esteut Madrid.

Des trevéns otrichyins, li mwaisse veye administrative esteut Brussele. Mins li vraiye capitåle esteut Wîne.

Dizo l' Redjime francès, li mwaisse veye esteut Paris po tertos (ancyins Lidjwès et ancyins « Otrichyins ».) Ci l' esteut ddja dispu 1678 po les viyaedjes del Walonreye di France.

Dizo l' Redjime holandès, li mwaisse veye fourit Misterdam.

Li Beldjike indepindante ritchuzixha Brussele come mwaisse veye. Mins pol Walonreye måmdiyinne (1816-1919), c' esteut Berlin.

Après li refôme di l' Estat, e 1975, c' est Nameur ki divna veye capitåle del Walonreye.