Tchawe-sori

Ene tchawe-sori (ossu, padecô, sori volante, ou tchet-sori), c' est ene biesse ås tetes ki vole.

ene tchawe-soris d' Inde

aiyes di tchawe-sori

Ôre: kiroptere

Discrijhaedje

Leus doets del mwin sont divnous foirt foirt longs. Et, come ås djins, c’ est li troejhinme doet k’ est l’ pus long.

Leus djambes sont ptites et leus pîs sont metous å rvier: les talons padvant et les årteas avou des grawes padrî.

Ene tchawe-sori a ene tote fene pea d’ ene seule pîce ki l’ rafûrlêye tote etire. Li pea des aiyes est foû fene.

Vicaedje

Cike djournutrece

Ele vike li djoû dins des trôs, pindowe li cou e hôt. Ele sont la edoirmowes, pindowes pas leus grawes, li tiesse al valêye, les aiyes riployeyes, resserêyes åtoû d’ leu coir.

Ele rexhe del nute et, estant cåzu aveule, ele si moenne avou come on radår. C' est des ultrasons k' on ôt don nén. Mins on lzès pout rschoûter avou des apareys especiås.

On côp l’ nute toumêye, ele vont à l’ tchesse ås insekes. Adon, ele rinturnut dins leus trôs po s’ ripoizer ene miete et dner 11 tetêyes ås ptits. La, ele ratindnut en s’ rashonnant ene conte l’ ôte po-z awè bén tchôd.

Amagnî

E Braezi, i gn a deus ou troes indjes li suçnut li sonk des biesses, mins totes les ôtes magnnut des fruts, des pexhons, des insekes. Les nosses ni magnnut ki des insekes.

Mopliyaedje

C’ est ene biesse ås tetes : ses djonnes skepeynut vicants et vont boere li laecea d’ leu mame.

A l’ ahan, ele si doevnut acopler et magnî po s’ fé del cråxhe po pleur passer l’ ivier e doirmant et tot ricmince 7 a 8 moes après.

Di l’ ivier, ele sont sovint dins les bômes wou çk’ i fwait frexh et la k’ i n’ djale nén. Elle î dimornut pindowes sins poujhî dins leus rezieves di cråxhe.

Au bontins, ele cominçnut a s’ dispierter et s’ evolnut po sayî di trover des tchabotes po djonnler. Ele s’ î rtrouvnut a 10, 20 disca 50.

La, les djonnes crexhnut troes moes dins l’ vinte di leu moman. On côp k’ i sont vnous å monde, li laecea di leu mame est télmint ritche k’ i nelzî fåt ki cwate samwinnes divant di poleur voler.

Telemoennance des tchawe-soris

discovreu d' tchawe-soris

Po-z aler tchessî sins s’ taper dins les meurs, les åbes, les coxhes, elle ont come on radår.

Elle evoynut des sons k' ene djin n' såreut etinde, di 36 a 45 kiloherz. Po les orayes di djin, c’ est inte 20 herz et 20 kiloherz (cwand on-z-est djonne).

Di 10 criyaedjes al sigonde cwand l’ tchawe-sori ni fwait ki voler, ça va disca 40 à 60 cwand elle atake et porshuve des moxhetes !

Leu criyaedje arive su l’ aroke et erva aviè leus orayes, çou ki fwait ki, sins vey, les tchawes-soris candjnut d’ voye e-z « advinant
 » l’ aroke. E-n on schita d’ sigonde, ele polnut sawè si l’ aroke est grande, sitroete, si c’ est lon ou près, si c’ est vicant, si ça vole rade.

Les specialisses ont des ptites boesses electronikes ki candjnut les Herz di leus criyaedjes et insi, on les pout etinde tchessî.

Sôres di tchawes-soris

el Walonreye

End a 23 sôres, metans:

• tchawe-soris fier å tchvå (Rhinolophus)
  • Grande tchawe-soris fier å tchvå (Rhinolophus ferrum-equinum)
  • Pitite tchawe-soris fier å tchvå (Rhinolophus bipposideros)
• Pipistrales (Pipistrellus)
  • Pipistrale ordinaire (Pipistrellus pipistrellus)
  • pipistrale Natuziusse (Pipistrella nathusii)
  • pipistrale ninte (Pipistrella pygmaeus)
  • pipistrale da Koûl (Pipistrella kuhlii)
• Vespriyons (Myotis)
  • Vespriyon ordinaire (Myotis myotis)
  • Vespriyon Brande (Myotis brandtii)
  • Vespriyon al moustatche (Myotis mystacinus)
  • Vespriyon Naterer (Myotis nattereri)
  • Vespriyon Bestinne (Myotis bechsteinii)
  • Vespriyon des maraexhes (Myotis dasycneme)
  • Vespriyon Dåbentone (Myotis daubentonii)
• Oriyåds (Plecotus)
  • Oriyåd ordinaire (Plecotus auritus)
  • Gris oriyåd ordinaire (Plecotus austriacus)
• Nutoûles (Nyctalus)
  • Nutoûle ordinaire (Nyctalus noctula)
  • Nutoûle Lesler (Nyctalus leisleri)
  • Grande nutoûle (Nyctalus lasiopterus)
• Båbastale d' Urope (Barbastella barbastellus)

• 
  Pipistrale ordinaire
• 
  Vespriyon ordinaire
• 
  Vespriyon Brande
• 
  Vespriyon al moustatche
• 
  Vespriyon Bestinne
• 
  Vespriyon des maraexhes
• 
  Vespriyon Dåbentone
• 
  Vespriyon Naterer
• 
  Oriyåd ordinaire

foû del Walonreye

I gn a 951 sôres so tote li Daegne (fok ene trintinne di sôres e l' Urope.

Vo ndè la sacwantes pus rlomêyes ki ls ôtes.

• tchawe-soris hagneuses (Amerike nonnrece, ki polèt fé atraper l' må d' araedje).
• rossete tchawe-sori (Afrike coûtchantrece, ki pout fé atraper l' five Ebola).

Vicansté

boesse ås tchawes-soris, po les tcheryî inte l' apiçaedje et li studiaedje

Eles sont todi pus råles a cåze del mannixhance.

Pus waire di viyès måjhones (les måjhons d’ asteure n’ ont pupont d’  craeyes); pus waire di ptitès cinses, di ståves, di gregnes, di gurnîs, cåzu pupont d’ håyes.

Doûcès creyances

Ele ont stî foirt sovint ametowes di esse li cåze di totes sôres di mås.

On djheut k’ ele s’ agripént dins les longs tchveas des comeres.

Come ele ni volnut ki dins l’ noer, on pinséve k’ elle estént emacralêyes do diåle.

Les sôrcires metént sovint des ptits bokets d’ tchawe-sori dins li rcete di leus comaxheures.

On clawéve ene tchawe-sori so les ouxhs des gregnes po sayî di lzî fé sogne.

Hårdêye difoûtrinne

Fotos di tchawe-soris del Walonreye