Codjowaedje e walon

Pådje do codjowaedje e walon, purade les studes di codjowaedje des walons coinreces.

li tite do papî Delaite el BSLLW di 1882, ki shuveut l' ci da Doutrepont

Li codjowaedje e rfondou walon est moenné på rindjmint des viebes sorlon les trokes da Hendschel.

Sacwantès mwaisses rîles po tos les codjowaedjes e walon

Aplicåcion del rîle des troes cossounes :

• Displouctaedje des trokes di cossounes å coron
• Displouctaedje des trokes di cossounes divintrinnes

Prumirès rcwerances sol codjowaedje e walon

Les prumîs tåvleas d' codjowaedjes do walon sont-st a trover :

• dins l' motî da Rmåke-li-Vî
• dins l' croejhete da L. Micheels Grammaire élémentaire liégeoise (1863).
• dins les studias da Georges Doutrepont et Julien Delaite (B.S.L.L.W., 19, 1882).

Li prumire saye di groupaedje des viebes a stî fwaite pa Doutrepont.

Ricwerances sol codjowaedje e rfondou

Li rfondaedje des codjowas a stî edåmé dins "Sacwants atåvlas po l' rashidaedje d' on cmon scrît lingaedje walon da Laurent Hendschel (1992). Ci-cial a-st atåvlé on sistinme des cénk trokes di viebes.

Il a stî diswalpé påzès tåvleas d' codjowaedjes da Stéphane Quertinmont (1996).

Li metaedje so les fis des tåvleas d' codjowaedjes e l' Aberteke da Lucyin Mahin date di 1999.

Li codjowoe otomatike da Pablo Sarachaga a stî metou en alaedje e 2003. Po les foirt disrîlés viebes (vini), i rote avou l' sistinme des troes bodjes.

El fén des anêyes 2010, li minme Pablo Sarachaga rashonna on nouzome fitchî so les codjowaedjes eplaidîs tocosté, avou l' såme di simplifyî li nombe di sôres di codjowaedje. Avou l' aidance da Julien Casters, les tåvleas d' codjowaedje des diferinnès sôres ont stî eplaidîs sol Wiccionaire walon.

Dinêyes so les codjowaedjes coinreces

Les codjowaedjes des viebes ezès walons coinreces polèt candjî pår d' èn accint a l' ôte. Onk des viebes li pus candjant, c' est motoit "fé".

Les codjowaedjes coinreces sont corwaitåves ezès motîs u croejhetes, télcôp dins des lives fwaits rén k' po ça.

• Walon do Levant :
  • E walon d' Lidje (tome IV: croejhete) da Lempereur & Morayns, gn a les esplikêyes sol codjowaedje des trokes et des sortrokes (pp 146-163).
  • El Croejhete da Bertrand et Duchesne, les tåvleas d' codjowaedjes vont del p. 121 al p. 130 (9 modeles di viebes).
  • E Motî da Stasse, al fén (pp 577-637) gn a les tåvleas po 123 modeles di viebes, riprins di s' live di croejhete so les codjowaedjes.
  • Pol payis d' Waime, n a ddja kékes pådjes di codjowaedjes dins l' motlî Lejoly d' Ôvîfa. Li cayet a stî ristudyî miersipepieuzmint dins les accints d' Tirimont et d' Odénvå pa Walter Schröder eyet Marcel Piette et les tåvleas eplaidîs sol waibe do Rweyål Club walon d' Måmdiy e 2018.
• Walon do Mitan :
  • El Saye di croejhete da Lucien Léonard, les codjowaedjes prindèt del pådje 35 al pådje 71.
  • Les Codjowaedjes da Gilliard, c' est on live sicrît rén k' ladsu: Emile Gilliard î corwaite 5000 viebes, arindjîs e 70 modeles.
  • dins l' adrovaedje do motî d' Djivet.
• Walon do Coûtchant :
  • Dins l' Croejhete da Coppens.
  • Croejhete da Bastin.
  • Les Chnapans djouwnut avou les viebes, c' est on ptit live di 52 pådjes avou 20 tåvleas d' codjowaedje.
• Walon d' Nonne :
  • e Motî d' Bastogne : Li rawete l° 4 do motî d' Bastogne (p. 1051 a 1069) dene li codjowaedje di 167 modeles di viebes diferins. I gn a-st ene pådje Wikipedia di corwaitaedje des codjowaedjes Francard.
  • e Motî d' Bouyon : Dins les "Notes di croejhete" metowes al fén do live, gn a (p. 166-174), gn a les tåvleas di codjowaedje di 8 viebes.
  • Sacwants codjowaedjes sont rwaitåves dins Ene Båke so les Bwès d' l' Årdene da Lucyin Mahin, p. 108 (tuzer), p. 135 (atinri), 147 (aveur et esse).

Sacwants rlevêyes

Tot loucant 3 grands lives di codjowaedje, Gilliard (cinte), Stasse (levant), Francard (Nonne); eyet on ptit (Djivet), on s' aporçût :

• li continwisté do walon est rimarcåve; on trouve les minmes viebes, avou les minmes sinses totavå. Les diferinces c' est å pus sovint cåze do francès.
• dins l' codjowaedje lu-minme, dj' ô bén les sôres di viebes, les cis ki sont les pus les minmes tot avå sont les pus "disrîlés", come aler, poleur, ponre, ashir,...
• end a eto tot plin ki sont pår les minmes tot avå.
• et poy on balzinaedje -î/-er po on grand hopea d' viebes (mins ki s' codjowèt del minme manire, li diferince î/é metowe sol costé)
• et cwand i gn a des codjowaedjes vormint diferins, c' est å pus sovint on viebe ripris do francès (come "conçuvwer" (dji conçwè, nos conçuvans, dji conçuvrè, ki dj' conçweve, dj' a conçu) el plaece di "conçure" (erîlé come porçure, shure,...: dji conçû, nos conçuvans, dji conçurè, ki dj' conçuve, dj' a conçuvou)
• sovint eto, li grande diferince c' est dins l' cogne di l' infinitif (metans, "sey" / "esse", "pure" / "puwer", "tini" / "tinre").

Hårdêyes difoûtrinnes

• Waibe des codjowaedjes di l' Aberteke
• Codjowaedjes d' après Waime (payis d' Måmdey).
• Li codjowoe da Pablo Sarachaga