Wikipedia

Codjowaedje bouter

Li Codjowaedje di "bouter", c' est l' essegne po codjower les viebes erîlés del prumire troke da Hendschel.

a l' indicatif prezintrece

Po codjower "bouter", on stitche ene cawete di codjowaedje après l' bodje bout-.

Viebes erîlés so "bouter"

candjî

Viebes erîlés dins tos les accints do walon

candjî

Gn a ene cåkêye di viebes ki shuvnut li codjowaedje di bouter, seur 25 a 30 åcint (27 % dins les Codjowaedjes da Stasse, 28 % dins les Codjowaedjes da Gilliard).

Viebes erîlés e rfondou et disrîlés e des walons coinreces

candjî

Li bodje ni candje nén e rfondou, dabôrd k' i candje e sacwants walons coinreces, u e sacwants sistinmes ortografikes C' est les viebes ki :

  • li coron d' leu bodje est -z- (tuzer, djåzer, cåzer).
  • li coron d' leu bodje est :
    • -ever (crever, lever)
    • -erer (eterer).

Viebes del prumire troke nén pår erîlés so bouter

candjî
  • Viebes erîlêymint disrîlés avou candjmint d' cossoune å coron do bodje :
    • -k- ki dvént -c- divant sacwantès cawetes di codjowaedje sol piceure di : viker
    • -ss- ki dvént -s- divant sacwantès cawetes di codjowaedje sol piceure di : passer
    • -gu- ki dvént -g- divant sacwantès cawetes di codjowaedje sol piceure di : baguer.
  • Viebes erîlêymint disrîlés avou candjmint d' voyale.
    • -iner => -ene, sol piceure di copiner.
    • -urer => -eure, sol piceure di djurer.
    • -ouwer, -oumer => -owe, -ome sol piceure di alouwer.
  • Viebes erîlêymint disrîlés avou ene dobe cossoune (apus ki R) å coron do bodje :
    • Avou ristitcheye voyale, sol piceure di : shofler.
    • Avou ene moyeye cawete (-êye) sol piceure di : tchicter.
    • Avou on dobe codjowaedje, ristitcheye voyale/moyeye cawete, sol piceure di: shijhler
  • Viebes erîlêymint disrîlés avou R et ene ôte cossoune å coron do bodje :
    • Li R tchait ås prezintreces å singulî sol piceure di: wårder.
    • Li R dimeure ås prezintreces å singulî, et on codjowe avou ene moyeye cawete (-êye) sol piceure di boerler.
    • Li R tchait ås prezintreces å singulî et gn on candjmint d' voyale, sol piceure di tourner.
  • viebe avou ene sipotchåve voyale e bodje : diner.
  • viebe pår disrîlé : aler.

Les cawetes do codjowaedje des erîlés viebes del prumire troke

candjî

Infinitif

candjî
bodje + -er: bouter.

Pårticipes

candjî

Pårticipe erirece

candjî
  • omrin:
bodje + -é: bouté.
  • femrin:
bodje + -êye: boutêye.

Pårticipe prezintrece

candjî
bodje + -ant: tot boutant (aprume e Payis d' Lidje), e boutant (ôte pårt).

Indicatif

candjî

Indicatif prezintrece

candjî
bodje + -e: dji boute.
bodje + -ez: vos boutez. Li dierin -z ni s' prononce måy.
bodje + -es: ti boutes. Li -s ni s' prononce måy.
bodje + -e: i boute, ele boute.
    • fråze di dmande:
bodje + -e + -t: boute-t i ? / boute-t ele ?.

Les fråze di dmandaedje ås ôtès djins si fjhèt tot metant les pronos sudjets padrî l' viebe (sins loyeure). Li prono "vos" metou padrî, si pout rsaetchî evoye.

  • Cåzant(e)s:
bodje + -ans: nos boutans; dji boutans (el Basse-Årdene).
  • Atôtchîs (atôtcheyes):
bodje + -ez: vos boutez. Li dierin -z ni s' prononce måy.
  • Riwaitant(e)s:
    • cawete lidjwesse:
bodje + -èt: i boutèt, ele boutèt. Li dierin -t ni s' prononce nén dins l' dijhaedje, mins bén dins li dmandaedje: boutèt i ? / boutèt ele ?
bodje + -nut: i boutnut, ele boutnut. Li dierin -t ni s' prononce nén dins l' dijhaedje, mins bén dins li dmandaedje: boutnut i ? / boutnut ele ?

Indicatif futurrece

candjî
  • Cåzant(e):
bodje + -rè: dji boutrè.
  • Atôtchî (eye):
    • atôtchaedje ordinaire
bodje + -roz: vos boutroz.
    • atouwaedje.
bodje + -rès: ti boutrès. Li dierin -s ni s' prononce nén dins l' dijhaedje, mins est refoircî dins li dmandaedje: boutress ? (est ç' ki t' boutrès ?).
  • Riwaitant(e):
bodje + -rè: i boutrè, ele boutrè.
  • Cåzant(e)s:
bodje + -rans: nos boutrans; dji boutrans (el Basse-Årdene).
  • Atôtchîs (atôtcheyes):
bodje + -roz: vos boutroz.
  • Riwaitant(e)s:
bodje + -ront: i boutront, ele boutront.

Durant Indicatif Erirece (imparfait)

candjî
  • Rilevêye: les cawetes do Durant Indicatif Erirece des viebes del prumire troke ås djins do singulî sont -éve(s).
  • Cåzant(e):
bodje + -éve: dji boutéve.
  • Atôtchî (eye):
    • atôtchaedje ordinaire
bodje + -îz: vos boutîz.
    • atouwaedje.
bodje + -éves: ti boutéves. Li dierin -s ni s' prononce måy.
  • Riwaitant(e):
bodje + -éve: i boutéve, ele boutéve.
  • Cåzant(e)s:
bodje + -éns: nos bouténs; dji bouténs (el Basse-Årdene).
  • Atôtchîs (atôtcheyes):
bodje + -îz: vos boutîz.
  • Riwaitant(e)s:
bodje + -ént: i boutént, ele boutént.

Nén Durant Indicatif Erirece (passé simpe)

candjî
  • Cåzant(e):
bodje + -a: dji bouta.
  • Atôtchî (eye):
    • atôtchaedje ordinaire
bodje + -îz: vos boutîz.
    • atouwaedje.
bodje + -as: ti boutas. Li dierin -s ni s' prononce måy.
  • Riwaitant(e):
bodje + -a: i bouta, ele bouta.
  • Cåzant(e)s:
bodje + -îs: nos boutîs; dji boutîs (el Basse-Årdene).
  • Atôtchîs (atôtcheyes):
bodje + -îz: vos boutîz.
  • Riwaitant(e)s:
bodje + -ît: i boutît, ele boutît.

Erî-tins di l' Indicatif

candjî
  • erî passé (passé compôzé): Viebe "aveur" a l' indicatif prezintrece + pårticipe erirece: dj' a bouté, t" as bouté, evnd.
  • erî futeur: "aveur" a l' indicatif futurrece + pårticipe erirece: dj' årè bouté, t' årès bouté, evnd.
  • erî Durant Indicatif Erirece: "aveur" å Durant Indicatif Erirece + pårticipe erirece: dj' aveu bouté, t' aveus bouté, evnd.

Dobe erî-tins di l' Indicatif

candjî
  • dobe erî passé: Viebe "aveur" a l' erî passé + pårticipe erirece: cwand dj' a yeu bouté, après k' t' as yeu bouté, evnd.
  • dobe erî futeur: "aveur" a l' erî futeur+ pårticipe erirece: cwand dj' årè yeu bouté, après k' t' årès yeu bouté, evnd
  • dobe erî Durant Indicatif Erirece: "aveur" a l' erî Durant Indicatif Erirece + pårticipe erirece: cwand dj' aveu yeu bouté, après k' t' aveus yeu bouté.

Suddjonctif

candjî

Suddjonctif prezintrece

candjî
  • Å singulî, li suddjonctif prezintrece, c' est parey ki l' indicatif prezintrece.
Ki dj' boute.
Ki t' boutes.
K' i boute, k' ele boute.
  • Å pluriyal, on ristitche ene cawete -xhe après les cawetes di codjowaejde di indicatif prezintrece, k' on a rsaetchî evoye les halcrossès cossounes å coron. Li cawete -èt est disfaflotêye (-exhe).
ki nos boutanxhe (u: ki dj' boutanxhe).
Ki vs boutéxhe
K' i boutexhe, k' ele boutexhe (u : k' i boutnuxhe, k' ele boutnuxhe)

Suddjonctif erirece

candjî

Li suddjonctif erirece si fwait tot rprindant les cawetes do Nén durant Indicatif Erireces (passé simpe) et î racawer ene cawete -xhe

Ki dj' boutaxhe.
Ki t' boutaxhes.
K' i boutaxhe, k' ele boutaxhe.
Ki nos bouténxhe (u: ki dj' bouténxhe).
Ki vs boutîxhe (li minme tchoi k' å suddjonctif prezintrece).
K' i bouténxhe, k' ele bouténxhe

Condicioneu

candjî

Li condicioneu, c' est on tins ki s' fwait avou li prumire dobe cawete do futurrece, et ene djeujhinme cawete, li minme kel cene do [[NDI E]] des viebes del cénkinme troke.

  • Cåzant(e):
bodje + -reu: dji boutreu.
  • Atôtchî (eye):
    • atôtchaedje ordinaire
bodje + -rîz: vos boutrîz.
    • atouwaedje.
bodje + -reus: ti boutreus. Li dierin -s ni s' prononce nén dins l' dijhaedje, mins est refoircî dins li dmandaedje: boutreuss ? (est ç' ki t' boutreus ?).
  • Riwaitant(e):
bodje + -reut: i boutreut, ele boutreut.
  • Cåzant(e)s:
bodje + -réns: nos boutréns; dji boutréns (purade el Basse-Årdene.
  • Atôtchîs (atôtcheyes):
bodje + -rîz: vos boutrîz.
  • Riwaitant(e)s:
bodje + -rént: i boutrént, ele boutrént.

Kimandeu

candjî

Li cmandeu shût l' indicatif prezintrece, mins on rsaetche li cawete -S a l' atouwé.

bodje + -ez: boutez !.
bodje + -e: boute !.
  • Cåzant(e)s:
bodje + -ans: boutans !
  • Atôtchîs (atôtcheyes):
bodje + -ez: boutez !

Hårdêyes difoûtrinnes

candjî
Prin del pådje «https://wa.wikipedia.org/w/index.php?title=Codjowaedje_bouter&oldid=384014»