Accint tonike
L’ accint tonike, c’ est li sillabe d’ on mot (k’ end a bén deus) u d' ene troke di mots (ki rote come on seu mot) k’ on prononce pus foirt et pus longue ki ls ôtes.
C’ est ene pårteye del linwince walone ki n’ a waire sitî studeye.
Plaçaedje di l’ accint tonike e walon
candjîE walon, l’ accint tonike est todi metou sol dierin pî d’ on mot :
- radmint / raddimint / londjin / doyiné / catrucime / trepsin / trimozete / loyminoymint / tinrûlisté / respectiveuzmint / distchicotaedje / grandiveus
Foû-rîles
candjîAddjectifs avou l' coron -ès
candjîE rfondou walon, n' a k' les addjectifs femrins pluriyals metous padvant l’ no, avou l' coron -ès, ki n' ont nén l' accint tonike sol dierin pî.
- les grossès aiwes ;
- souwer a grossès gotes
- pa totès ptitès stroetès voyes ;
- li societé des longuès pupes di tere
Cawete di codjowaedje walipicåde -të
candjîDins les accints des aschates walon-picård, li cawete -të des codjowas del 3e djin do pluriyal di l’ indicatif prezintrece ni prind nén nerén l' accint tonike. Cisse cawete la est ene piceure do picård.[1]
- i dd a qui dit'të (/'dit.tə/) k' i dd ont (end a ki deynut k' end ont).
E rfondou walon, ces codjowas si fwaiynut avou les cawetes cawete -nut (cogne namurwesse) u -èt (cogne lidjwesse), mins zeles prindèt l' accint tonike.
- Zels, i tchantnut (/ʧãt.'ny/) bén. / Asteure, les comeres, ele candjnut (/kãʤ.'ny/) d’ ome come di tchmijhe / i profitnut (/pʀɔ.fit.'ny/) d’ nozôtes.
- i tchantèt (/ʧã.'tɛ/) fås / ele candjèt (/kã.'ʤɛ/) d’ ome come di tchmijhe / i profitèt (/pʀɔ.fi.'tɛ/) d’ nozôtes.
Accints des payis metous dilé les contrêyes tîxhon-cåzantes
candjîDins les accints walons do payis d’ Lidje, sacwants mots k’ ont ene longue voyale å prumî pî pôrént åjheymint prinde l' accint tonike :
- nos nos batans pol liberté / vos seroz pûni / Mâmdi / Bûtba / Ståvleu
C' est ç' clintcha la k' esplicreut li fondaedje del dierinne sillabe dins les disfondowes di sacwants mots.[2]
Studias so l' accint tonike e walon
candjî- Loukîz a : «Études phonétiques sur le parler wallon d'Oreye».
L' accint tonike dins les lingaedjes etrindjirs
candjîNeyerlandès
candjîE neyerlandès, l' accint tonike est todi dol dierin pî
- nieuwe borstels vegen goed (les noûs ramons schovèt voltî).
Almand
candjîE-n almand, c' est parey, mins dins les mots d' aplacaedje, gn a èn accint tonike sgondaire
Espagnol
candjîE-n espagnol, l' accint tonike est todi bén erîlé :
- sol dierin pî si l' mot finixh pa ene cossoune (apus ki "s" et "d")
- Madrid / torreador / español
- sol divant-dierin pî si l' mot finixh pa ene voyale
- comprendes / España / la lengua castillana / mantequilla (boure)
- si l' mot est foû rîle, on l' markêye pa èn accint djus a hintche
- Málaga / habitación / el país vasco /
Portuguès
candjîE portuguès, ça shonne esse sol divant-dierin pî.
Itålyin
candjîE-n itålyin, ça shonne esse sol divant-dierin pî eto.
- qui va piano va sano / andante / pianissimo (?) / a'llegro moderato / scopare
Inglès
candjîE-n inglès, gn a sacwantès rîle, ki sont l' pus sovint shuvou pa bråmint d' foû-rîles. Adon, fåt aprinde li plaece di l' accint tonike cwand on aprind on mot.
Sourdants
candjî- ↑ ALW 2 p. 283.
- ↑ Marie-Thérèse Counet, Syncope de «i» et «ou» toniques après «-y-» et «-w-» à la finale, PALW III 3.