Walon do Coûtchant

Pol discramiaedje des årtikes avou l' mot « Payis d' Tchålerwè », loukîz cial.

Li walon do Coûtchant (pacô: walon d' après Tchålerwè), c' est l' accint walon djåzé dins l' Coûtchant del Province di Nameur (arondixhmint di Flipveye) et do Roman Payis (Nivele, Djinape), mins copurade sol Levant del Province do Hinnot (Tchålerwè).

Boket del tchanson «Lolote», ene des pus cnoxhowe des scrijhaedjes e walon do Coûtchant

C' est onk des cwate mwaisses accints do walon avou l' walon do Mitan, li walon do Payis d' Lidje, et l' ci del Basse Årdene.

Pårtixhaedje avou l' picård

I n' est nén crånmint pårtixhåve do picård. Inte les deus, gn a les aschates walon picård. C' est on payis di passaedje, pitchote a midjote, inte li walon do mitan eyet l' picård. Droldimint, on rtrouve eto des piceures lidjwesses (metans codjowaedje do DIE pluriyal avou -ît : i metît, i tchantît)

Unifiaedje do walon do Coûtchant

Dji m' lome Meliye, k' a come mantchete «Prumî roman e rfondou carolo»

Gn a pont yeu d' saye (oficirmint) d' unifiaedje do walon do Coûtchant, mågré li pwès d' Tchålerwè å mitan di cist aroyaedje la. Mins pacô on on l' definit pa Tchålerwè.

Dins l' rilomêye gazete e walon «El Bourdon», les tecses sont todi revoyî a on walon etnike (di Montniye-Tiyoû, d' El Dochriye, di Tcheslet, evnd.

Dins «Dji m' lome Meliye», gn a yeu ene saye di scrire on rfondant walon d' après Tchålerwè, mins avou sacwants piceures do rfondou walon.

Li ratournaedje des «Les aviretes d' Alice e payis des marvoyes» a stî rmetou, come dit dins l' divant-z-ouve, e-n on rfondant carolo.

Po les cminceus do 21inme sieke, on lzî conseye di shuve les mwaissès intrêyes do Motî do Coûtchant walon.

Piceures

Dvanceyès voyales

Ene des mwaissès piceures do walon do Coûtchant, c' est les dvanceyès voyales, copurade dins les prezintoes : el tchivå, ès feme, èç djin ci. Eles ricandjnut les « -i » ki, yeusses, sont metous drî les cossounes : li tchivå, si feme, ci djin ci. Cisse tourneure la a stî rprinjhe e rfondou walon.

Spotchåve voyale

Li spotchåve voyale est « è », elle eto ele ricandje li « i », come dins « dji » : metans, « djè di ça... ».

• 
  Gn a des mots tipicmint walons (crama), mins bråmint sont près do francès (méso po måjhon, lundi po londi…)
• 
  divanceye voyale dins «vive el danse»

Disfondowes des betchfessîs scrijhas

• betchfessî XH dizo cogne CH (pechon)
• betchfessî JH dizo cogne J (prîjon, mins pacô dizo cogne francesse Z: méso)
• betchfessî SCH sovint dizo cogne SK : diskinde (dischinde), escouvter (schovter), scou (schô), il a scô ses dints (schô 2).
• betchfessî å dizo cogne "au" (aube) u â (il âra).
• betchfessî ô dizo cogne "ô", nén naziålijhî, omofone di "au" : ôte, trô (sovint scrîts aute, trau)
• betchfessî OE dizo cogne "wè" : twèt, dwèt u "oû" (droût, arayoû)