Betchfessî xh
Li betchfessî xh, c' est li scrijha XH eployî come betchfessî scrijha po des mots ki sont prononcîs avou ch so Nameur, Tchålerwè eyet l' Basse Årdene mins avou on shoflé H après Lidje, çou ki lzî dene on prononçaedje tipike e s' payis la, riwaitî come ene piceure idintitaire do walon.
Li betchfessî XH est l' pus cnoxhou des betchfessîs, li ci k' on håynêye li pus voltî po-z espliker ci sistinme di scrijhaedje la.
Po les Lidjwès, li prononçaedje do betchfessî XH est l' minme ki l' ci des betchfessîs JH eyet SCH.
Egzimpes
candjîL' egzimpe k' on rvént todi dsu, c' est :
- pexhon (pèchon <> pèhon).
Portant, al fén des mots, li betchfessî xh si prononce voltî come on ixh-låte; i pout minme rider po divni on son F :
- èn ouxh (in-ouhy <> in-ouh <> in-ouf <> on-uch <> èn uch <> èn-ëch).
Betchfessî XH et sistinme des cossounes
candjîLi betchfessî XH riprezinte todi ene deure cossoune. Eto, les voyales metowes padvant ni sont nén ralongueyes a tot côp bon.
- i pixhe; ene bixhe.
- ene trîxhe.
Li betchfessî XH dins les nos d' djins et d' plaeces
candjîNos d' djins
candjîLi scrijha XH ki rprezinte li betchfessî XH si rtrouve dins bråmint des nos d' famile del Walonreye : Xhignesse, Moxhet, Destexhe, Daxhlet.
Nos d' plaeces
candjîLi scrijha XH ki rprezinte li betchfessî XH si rtrouve dins bråmint des nos d' plaeces del Walonreye : Xhindlesse, Xhindmåle, Xhizogne, Xhofrai, Xheneumont.
Gn a eto des fås XH, ki rprezintèt li son K, et des ôtes li son H (Xhendremal = Henmåle).
Istwere do betchfessî XH
candjîDiyalectalijhaedje do betchfessî xh
candjî- Loukîz a ixh-låte.
Uzaedje do scrijha XH come betchfessî
candjîLi betchfessî XH a stî atåvlé pa Lucyin Mahin pol rifondaedje do walon e 1994. L' idêye esteut di rprezinter on candjmint a tot côp bon inte les sons H eyet CH.
Ci fourit li cwatrinme betchfessî scrijha, après ea, å, ô). Il a stî accepté do côp pal Tåvlotêye rifondaedje del Rantoele. Et passer sins må sins rujhes å Raploû d' Tchålerwè sol rifondaedje (1996). Portant les wårdiveus lyi rprotchît padrî di scrire li lete X, adon ki cisse lete la n' egzistéve nén dins l' sistinme Feller.
Dipus d' racsegnes.
candjîAlére
candjî- L. Remacle, Les variations de l' H secondaire en Ardenne Liégeoise.
- L. Remacle, La différenciation dialectale en Belgique Romane avant 1600, p. 122-124.
