Yåle

Yåle (fr: Alle-sur-Semois), c' est èn ancyin ptit ban del Walonreye, rebané avou Vresse, metou sol hintche di Smwès. Yåle aveut ddja stî rebané li 18 di djun 1964 avou les Tchairires eyet Mouzaive.

li monumint ås moirts et l' eglijhe

• Limero del posse: 5550 (vî limero 6848)
• Limeros diyalectolodjikes:
  • ALW : D 141
  • C. Bruneau : Br 55
• Dimorants:
  • Nombe : 410 (1840); 614 (1910); 650 (1930)
  • Lomaedje : les Yålîs, les Yålires
  • Sipotaedje : les Makets.

Rilidjon

• Eglijhe: romane, basteye e 1824.
• Patron: Sint Mår.
• Dicåce: li dimegne après l' 22 d' awousse.
• Perlinaedje a Sint Utrope li 30 d' avri, po les efants ki toumèt dins les corwêyes.

Po l' etimolodjeye et les vîs scrijhas, riwaitîz dins l' esplicant motî.

No di des plaeces di Yåle

Hamteas

• Les Tchairires
• Mouzaive
• li Ban d' Åle
• Leviot
• Hour

Ôtès plaeces

• Repossåt
• Laplet

Istwere

Come tos les bans a hintche di Smwès, Yåle, avou Frôhan et Côrbion, esteut pårotche do concile di Mouzon, årtchidiyaconé di Reims djusk' e 1801; curé investi pås deputés di Bouyon et d' Orcîmont, Yåle estant leu proprieté indivis, dipwis l' arindjmint pris pa Bauduin d' Orchymont et Jean d'Eppes, eveke di Lidje, duk di Bouyon, et k' a duré tot l' ancyin redjime (disk' e 1795). Ene indivizion k' a metou Yåle a coete des tribulåcions k' ont cnoxhou les ôtes viyaedjes.

L' aiwe di Smwès ere ossu li ligne di pårtaedje eter li pagus d' Årdene et l' pagus di Castrice Pagus castricensis.

Li viyaedje esteut d' abôrd sometou al lwè d' Biômont (1577), mins a vite passé al coutume di Bouyon. (codificåcion di 1628)

Tins del prumire guere daegnrece, li 24 d' awousse 1914, i gn ourit on combat d' erire-wåde å pont d' Åle. I gn ourit 38 måjhons di broûlêyes. Al levêye di sôdårds e 1914 end ourit 52 do viyaedje d' Åle, eyet eto 24 deportés e 1916.

Al guere du 1940-45, i gn ourit on maki foirt actif dins les bwès d' Rèbwê (Rebais)

Economeye

Yåle a stî l' sourdant di plantaedje do toubak so Smwès, amoenné på mwaisse di scole J.B. Pierret k' end aveut planté ene åre e 1856. Dins les anêyes 1930, gn aveut a Yåle dipus d' 2 miyons di plants d' toubak (90 ectåres so 120).

Yåle a stî lontins on payis ås schayes (di 1836 a 1930). On-z è tiréve a "Repossåt" et à "Laplet".

A vey

• Les ardwezires di Rèpossô.
• Les ponts d' vuwe do Sacré-Cour et d' Naglémont (so Tchairire)

Rilomés Yålîs

• Théodule Delogne k' a ene rowe a s' no.