Tatårs (peupe)
Les Tatårs, c' est on peupe di stok trouk, cossemé ouy so l' Urope Levantrece en Sibereye sol Rûsseye aprume sol Volga et l' Oucrinne, purade e Crimêye.
I provnèt del Mîtrinne Azeye. I fjhèt voltî rmonter leus ratayons ås Mongols da Djindjisse Xhan.
Il ont djouwé on grand role politike el Rûsseye, do vî tins do skepiaedje del Moscoveye. Il ont yeu on tins on dislaxhî payis el Crimêye, dizo mambornance di l' Impire trouk.
Il ont stî tchessîs evoye del Crimêye pa les Impreus rûsses, pu pa Staline, pask' i s' metént voltî avou les innmis des Rûsses.
I s' ont cviersé a l' islam diviè les anêyes 1600 et des.
Asteure, les Tatårs sont purade e Tatårestan, la k' il ont èn estat co assez otonome el Federåcion d' Rûsseye. End a eto des cis k' ont dmoré el Crimêye. Les ebagués fômnut des cminåltés e l' Azerbayistan ey el Litwaneye.
I djåznut u djåzént tatår, on mancî lingaedje.
Nombe et dispårdaedje djeyografike
candjîDes Tatårs di stok, end aveut, å dierin rcinsmint do Payis des Sovietes, e 1989, 6.600.000 so l’ Union, çou ki fjheut 3,8 åcint del djin.
Les Tatårs del Volga ont ene republike otonome ådvins del Federåcion d’ Rûsseye, li Tatårestan, ki l’ mwaisse veye, c’ est Kazan.
Gn a eto les Tatårs d’ Astrakan, les cis d’ Koundro et d’ Karagach, mins zels, i provnèt d’ èn ôte sitok mongol, et i n’ ont nén l’ minme vicaedje ki leus cuzéns del Volga.
Les Tatårs di Crimêye, eto, ont on vicaedje et on lingaedje bén da leurs, mins end aveut pus, e 1989, ki 272.000, inte di zels fok 38.000 ki dmanént el Crimêye, disconte di 189.000 e l’ Ouzbekistan.
Istwere
candjîLes Tatårs di Crimêye ont yeu, a on metou moumint, cåzu on dislaxhî payis, li Crimski Xhanate (Comteye di Crimêye). Elle eskepia e 1440 avou, come mwaisse veye, Baxhatchassaray. Ele divna ene pouxhance redjonåle disk’ a çki les Rûsses l’ evayixhénxhe e 1783, dizo l’ Impratresse Catrene II.
Il ont eto stî cotchessîs après l’ guere di Crimêye. Paski les Tatårs avént stî ametous d’ aveur fwait avou les Trouks k’ estént adon avou ls Inglès et les Francès disconte des Rûsses. Di 1856 a 1862, les Rûsses reyussixhît a-z evoyî evoye 800.000 Tatårs di Crimêye. Aprume eviè li plinne del Dobroudja, inte li Roumaneye eyet l’ Bulgareye d’ asteure. Mins eto eviè les payis otomans.
Stalene fijha parey, paski les Tatårs estént disconte di lu. I les moenna evoye foû d’ Crimêye eviè l’ Azerbayidjan.
Alére
candjîLive e walon ki cåze des Tatårs : Vera, on roman e walon da Lucyin Mahin.