Livea sociolinwistike d' on mot

Li livea sociolinwistike d' on mot u livea sociolodjike u livea sociolodjike pus biesmint livea d' eployaedje u redjisse, c' est ene dinêye sociolinwistike ki va avou l' eployaedje di ç' mot la.

Bråmint des mots ont djusse on livea "normå". On n' è cåze nén.

Livea måhonteus

Li livea li pus cnoxhou, c' est l' måhonteus.

Ôtes liveas

Mins gn a eto li livea grandiveus, rabaxhant, traitant, adoûcixhant, sociålmint comifåt, plaijhant, «nén piké des viers»s, camaerådrece. Gn a eto les mots d' efant, les mots tecnikes, evnd.

Variance do livea sorlon les contrêyes

Li livea pout candjî avou les coines del Walonreye. Metans, ti-minme / t'-minme est pus måhonteus so Tchålerwè ki so l' Roman Payis. Li mot "båjhî" est måhonteus so l' Årdene (sinse di "cougnî"), mins est nôbe a Lidje (sinse di "diner on betch"). Li ratourneure "viye gueuye" est camaerådrece a Lidje, et traitante ôte pårt. Dire "magnî" po ene djin est måhonteus dins l' Coûtchant walon (on dit "mindjî"), et normå ôte pårt.

On mot pout esse plaijhant po ene djin, radoûcixhant po ene ôte et måhonteus po ene ôte "nateure" "nate".

Sacwants mots (gueuye, panse, crever, evnd.) polèt esse normås po djåzer des biesses, et måhonteus tot cåzant d' ene djin.

Variance do livea dins l' tins

Li livea pout eto candjî dins l' istwere. On mot come "vé" pout aveur sitî måhonteus divinltins, mins asteure, il est eployî come intrêye d' årtike so ciste eciclopedeye. Dins l' ratourneure "gueuye di mvé", i n' a pupont d' rapoirt avou l' måhonteus sinse. Sifwaitmint, el Basse Årdene, "coye" dins l' sinse di fåve, kénte, a divnou normå. "couyon", po cåzer do djeu d' cwåte est normå totavå.

Çou ki våt po les mots våt eto po les spots et les djhêyes.

Sacwants mots walons do livea måhonteus

Loukîz a : Les mots avou on måhonteus sinse dedja corwaitî sol Wiccionaire, sorlon leu livea sociå d' eployaedje

• ti, timinme / tminme
• gueuye, panse, crever, fote, coye, kete.
• cougnî, båjhî

(måhonteus po les djins, normå po les biesses)

• pourcea, godi, veråt
• stron, tchire, pixhî

Sacwants mots rabaxhants

• on kete, ketlot, roufion, råpén, gamén
• on vî paltot

Sacwants mots radoûcixhants

• "twè" po "ti"
• "djaive", "nez", "narene", "linwe", shofla po "gueuye"
• "låtchî les aiwes", "raiwer" po "pixhî"
• "raiwire", "twelete", "waters" po "tchiyote"

Mots plaijhants

• crote, kekete
• dj' a l' creva

Mots camaerådreces

• viye gueuye, vî scorion

Mots traitants

• vî chnok

Ratouneures nén pikêyes des viers

On dit eto : on mot "crou".

T' irès tchire a l' eglijhe et ti dirès k' c' est les sints.

Mins c' est purade po djåzer d' on «crås» cåzaedje (ki dvize di cayet do seke) k' on eploye ci ratourneure la:

cougnî

mozete

Mots grandiveus

Co on livea ki pout bråmint candjî d' ene djin a l' ôte. Come di djusse, ces mots la n' sont nén grandiveus po les cis ki c' est leu mestî d' eployî ces mots la.

• "bwès" po djåzer des coines d' on cier. "djambe, pî" po djåzer del pate d' on tchvå, dire "mori tot cåzant d' on tchvå.
• bråmint des noûmots di foirdjaedje, eneviè les calcaedjes : copiutrece <> ordinateur.

Mots d' berdelaedje

"berdelanmint" respond a "familier" e francès; "familiar" e-n inglès, cwand on n' pout nén dire "camaeradreçmint".

Metans "kitaper", "berweter" po dire "tcheryî".

Candjmint d' livea sociolinwistike

Des mots måhonteus e-n on metou trevén istorike polèt divni «neutes», aprume si on a rovyî leu sinsyince prumrece.

Paregzimpe, «mivé» et «micoye» ni rahoukèt pus l' «vé» dins l' boke des cåzants (foirt polis) do 20inme sieke.

Dins les anêyes 2020, li mot «stron» est co scrît «str…» pa on djåzeu né-natif (Thomas Gaspar), mins cité dins on spot drole come on stron ki vole pa on noûcåzeu escrijheu (Bernard Van Vynckt).

Li livea måhonteus ni shonne dimorer ki po des djins k' ont viké leu-s efance dins ene societé la k' tertos el djudjént insi. Metans, li mot «Wikt:» pol vinte d' ene djin a divnou politicmint comifåt dins les Walons del Wisconsene. Tot come li dijhêye «båjhe mi cou».

Hårdêye difoûtrinne

Les mots dedja corwaitîs sol Wiccionaire, sorlon leu livea sociå d' eployaedje