Rastrind saiss ! (biyets d' oumeur) (tôme 2)

Rastrind, sés’!

Rastrind, saiss ! tôme 2 (Rastrind, sés! tome 2), c' est l' deujhinme live ki rashonne les biyets d' oumeur ki Bernard Van Vynckt dit totes les samwinnes so RCF Sud Belgique.

Ces-ci vont do 5 d' octôbe 2020 å 28 di djun 2021.

Li live a vudî e moes d' nôvimbe 2021, eplaidî pa l' S.N.R. «#Namur inc.» (come li prumî).

Les tecses sont scrîts e rfondant namurwès sol pådje di droete, avou leu ratournaedje e francès vizon vizu.

I sont-st enimådjîs di fotos sol costé francès (comintêyes e francès).

Contnou

• Divant-z-ouve (e francès) p. 5
• Tåve des tecses pp 6-7
• Adrovaedje (e francès pa Michel Lecomte) p. 9-10
• Rastrind, saiss (esplikêyes do tite) p. 11-17
• biyets do 5 d' octôbe 2020 å 28 di djun 2021: pp 18-229
• esplikêyes sol lijhaedje do walon (e francès) pp 231-233
• mot do prezidint del radio (e francès) pp 235-236
• mot d' l' eplaideu (e francès) pp 237-241
• so les Walons del Wisconsene (e francès) pp. 242-243
• so li scrijheu (e francès) pp. 244
• so l' radio RCF Walonreye (e francès) pp. 245

Tinmes

Come di djusse, po on mwaisse curé, gn a des biyets sol rilidjon catolike, inte di zeles sacwants sol Påpe Françwès (si live «Tertos des soçons», si voyaedje e l' Irak). On î aprind des sacwès so les Yazidîs. Po les sints, gn a on biyet so sint Rmåke.

Gn a eto des etnotecses, onk so l' coûtivaedje des betråles, et l' ôte des canadas dins l' Hesbaye. Li scrijheu î mostere l' alaedje cwand il esteut djonne, et ene miete kimint k' ça a candjî al dilongue des ans, disk' å djoû d' ouy.

Gn a eto sacwants biyets so l' fotbal (li scrijheu a djouwé lontins come referé). Des côps adiercîs po ene mierdjin: Marcel Javaux, Michel Lecomte, Thomas Meunier, Diego Maradona (î mostrant l' diferince di persounålté avou Eden Hazard). A-st ossu on messaedje sol coûsse a velo Gand-Wevelguem.

Gn a des biyets d' politike, so les vôtaedjes ezès Stats Unis (li scrijheu ni poite nén Donald Trump dins s' cour). Onk so Aung San Su Kyi.

So l' economeye, on lirè voltî «Li monde årvier», la k' i rvént so les rujhes des pratikes avou l' disparexhaedje des vicantès djins capåbe di vos rçure dins les bankes et ôte pårt. Åresse, i rvént foirt sovint so l' aidance ås pus pôvès djins.

Come di djusse pol termene rascovrowe pås biyets, on nd a dipus d' onk sol minêye di cron virûsse. Inte di zels so les amindes cwand on dispasséve le cwotas d' prezince dins ene metowe recloyowe plaece (concert di muzike e l' eglijhe di Crupet, shuvou so troes biyets).

Come rweyalisse, li scrijheu nos dene deus u troes biyets so les rwès et leu famile : onk so Flipe prumî d' Beldjike eyet li princesse eritresse Lisbete ey onk sol moirt do prince-consôrt Flipe d' Edimbork (pp 183-187). Avou ça k' i nos prezinte ossu on live d' èn istoryin flamind ki préjhe les Bas Payis borguignons. C' est l' veur k' i dmeure bråmint des beas bastimints di ç' trevéns la a… Brudje, Gant, Brussele.

Li dierin biyet nos evoye co pus lon dins l' tins, do trevén del Lotarindjeye, avou l' vizite di l' eglijhe di Wahå. Li signeur di Wahå aveut minme edjîstré on mwaisse raploû des gros colés del Lotarindjeye a Wahå. C' esteut dins les anêyes 950.

Ombrires di des ôtes waloneus

Dins sacwants biyets, i rprind des tecses di des ôtes waloneus:

• des fåves di Lafontinne da Joseph Houziaux (pp 13-15)
• on long ratournaedje e walon d' on scrît filozofike da Philippe Vauchel k' on doet a Anne-Marie François (pp 165-169).
• on såme ratourné pa André Henin (dins «Recwiyem po m' soçon», p. 51).

Dins l' biyet so sint Rmåke, i rahouke on scrijhaedje da Jean Hamblenne ki fwait cåzer l' leu ki l' sint åreut fwait bouter come on bådet (p. 143-145).

Tant k' å boket 34, c' est on corwaitaedje do live di spots Denis, la ki l' sicrijheu a stî rapexhî ene hiede di ratourneures po-z enimådjî ses mots walons. Tot shuvant la li djhêye k' on tecse e walon sins spot, c’ est come del sope sins sé.

Corwaitaedje

Lingaedje walon

Li croejhete est al leccion, come on l' acsegne al sicole di walon d' Nameur.

Insi, li prono coplemint est todi metou divant l' aidant viebe.

Sint Elwè l’ a vnou cweri (p. 143).

C' est foirt plaijhant di vey l' uzaedje des aduzoes, dins l' tradicion des Relîs namurwès.

On fel merci, savoz (p. 127).

Come cwè, i gn a nén k' des mizeres so tere, don (p. 127).

Did vaila, addé l’ Bon Diu, ni nos rovyîz nén, dowê ! (p. 49).

Come dins toplin des lives di noûs scrijheus e 21inme sieke, li rîle des troes cossounes n' est nén todi shuvowe. On dvreut awè: «dji l' åreûve ricalé» (p. 149), «deus anêyes di rote» (p. 101).

Boun eployaedje di l' aidant viebe «esse» po les viebes å prono, mins co pacô èn acoird flotchrece do pårticipe erirece. On dvreut scrire, metans : «bén des ptits ovrîs s' ont rtrové å tchômaedje» (p. 83).

Li viebe «sawè» dins ene fråze di noyaedje est bén dhalé di l' adviebe «nén», come li dmande l' uzaedje walon:

Cwand on n' sait rçure comifåt ses bounès pratikes,… (p. 125).

Po les noûmots, li scrijheu ni rwalonijhe nén les calcaedjes do francès, mins les mete tés kés, avou l' fôrmule «come on dit e francès» ou «sapinse k' on dit e francès». Mins padecô, i dene on mot e walon po onk dins on lingaedje etrindjir. Insi, l' eciclike do Påpe Françwès «Fratelli tutti» est rlomêye e walon «Tertos des soçons».

Li live est stoelé di spots walons, té k' on les dit, sins crombe måhonteusté po-z eployî des mots k' estént e-n on redjisse «nén scrijhåve» e 20inme sieke.

• «drole come on stron ki vole» (p. 39).
• li trossî, «strin å cou et feu ddins» (p.135).

Sifwaitmint po «aler caner les gades et brider les lumçons», mins la, c' est paski gn a pus nouk ki sait l' prumî sinse di «caner». Po poleur eployî ces mots la, — so antene et po on curé, cobén — i s' esplike insi :

Tos ces mots la ni sont nén grossirs, savoz. I deynut, sacwants côps, li verité platezak (p. 221).

Dinêyes eciclopedikes

Dins l' boket so les Bas Payis borguignons, li scrijheu ni djåze waire del Walonreye d' asteure, di çou k' ele divreut ås duks di Bourgogne. Tot biesmint paski l' Walonreye, c' esteut pol mitan li Principåté d' Lidje, ki les Borguignons, c' esteut leus innmis. Dins l' restant k' esteut pår dås Borguignons, les dutcheyes di Nameur, do Lussimbork et do Hinnot, n' aveut nole grande veye martchande, po-z î basti des rlujhants monumints.

Alére

Lucyin Mahin, Li Rantoele l° 102, esté 2022, p. 15.

Hårdêye difoûtrinne

so Wikisourd: Rèqwiyèm po m’ soçon (onk des tecses do live)