Nåcionalisse walon

Li nåcionalisse walon, c' est on mouvmint politike ki ricnoxhe li Walonreye come ene nåcion. Les nåcionalisses walons — lomés ossu pacô walonisses— disfindnut l' dislaxhaedje walon, ubén l' federålizåcion del Beldjike.

Diferinnès atuze di nåcionalisse

Nåcionalisse di wårdance u nåcionalisse di conteståcion

Christophe Traisnel dit k' i fåt rwaitî el nåcionalisse kebecwès yet l' nåcionalisse walon come deus nåcionalisses di conteståcion. Plamour k' i k' i n a padrî ene dimande d' askepyî ene nåcion pa l' foice, çou ki est rcrindou e l' democraceye.

Çoula n' est nén l' minme ki çki les nåcionalisses di wårdance ont fwait (come e l' France e 1914).

Atuzlêye walone do nåcionalisse

Li Manifesse pol culteure walone ni rahouke nén ene atuzlêye di nåcion walone. Mins il a adopté l' idêye republikinne di l' apårtinance al nåcion e metant dins s' tecse çouci:

Sont d' Walonreye […] tertos ki vikèt yet boutèt dins l' espåce walon".

Çoula a ecoraedjî les pårlumintîs a atåvler e Pårlumint walon on pordjet d' decret metant so pî ene constitucion walone (e moes d' may 2006). Come d' efet, el deujhinme årtike dit : "Est walon, tot kî dmeure e l' Walonreye".

On-z ahouwe voltî d' cåzer d' "nåcionalisse" yet d' "nåcion". Mwints cwereus do l' Univiersité d' Lidje cåznut minme d' on possibe sacré, veyånmint k' bråmint des politikîs riwaitnut l' "nåcionalisse" come ene ideyolodjeye do vî tins raloyeye al foite droete. Houte di çoula, ces mots rahoucnut ås Walons les deus gueres daegnrece. Vocial pocwè, des politikîs come Rudy Demotte yet Jean-Jacques Viseur pårlnut po on nåcionalisse walon ki divreut esse : drovou, ecloyant yet sopoirtant.

Atuze då nåcionalisse walon

Tchevixhance

Sacwantès djins pinsnut k' el nåcionalisse walon n' egziste nén, pask' i gn a nén ene nåcion walone. Onk des djins ki pinse come çoula, ç' est Hervé Hasquin ki boute k' el nåcionalisse "walon francès-cåzant" n' egziste nén. Houte di çoula, èç politkî croet k' el Beldjike va vir cwate redjons-kiminåltés : el Flande, el Walonreye, el Redjon di Brusse yet les nouf viyaedjes tîxhon-cåzants.

Mins nerén, gn a des ôtes djins, come l' istoryin Philippe Raxhon, ki pinsnut k' ci nåcionalisse la egzistêye bén. Dins s'-n ovraedje sol Congrès Nåcionå walon d' 1945, i vout k' el nåcionalisse walon a-st aspité al fén del Deujhinme guere daegnrece, dj' ô bén e-n on trevén wice ki l' nåcionalisse esteut må veyou. Motoit k' les djins pinsént k' el nåcionalisse esteut l' cåze do recsisse, do nazisse et tchik et tchak. Ciste idêye la est strifêye på l' filozofe : Hannah Arendt.

Tins del Kesse do trône, on a tuzé a Lidje a on govienmint walon dilaxhiveus. Çoula shonne bén mostrer k' i gn a on sintimint nåcionalisse emey sacwants Walons. Copurade ki, après l' «Kesse do Trône», les Walons vont rafoirci podbon leu-z otonomeye åd triviè des rfômes di l' Estat. C' est ene miete come on dislaxhaedje walon ki tchereye pitchote a midjote, mins sins pont fé d' brut.

Sorlon l' sociolodjisse Marco Martiniello, li nåcionalisse walon egzistêye bén, mins i n' est nén foirt. On foirt nåcionalisse, sapinse a lu, c' est åk come li nåcionalisse flamind. Dabôrd, todi daprès ç' djin la, el nåcionalisse politike walon yet l' nåcionalisse flamind ni sont nén les minmes.

Sindicalisse yet renardisse

El direccion walone del FDBB a stî d' pus e pus aboulé a mobilizer ses mimbes k' estént å Mouvmint walon eto, sortoit dins l' disfinse del economeye walone ey al atake avou on grand pordjet d' democraceye economike ; mins ossu, a cåze del istwere eyet l' fwait k' i gn aveut bråmint d' greves dins l' royon industriyel walon, på egzimpe : e 1886, e 1893, e 1902, e 1913, e 1932, e 1936, e 1950 eyet pindant l' ivier etur 1960 yet 1961.

Tot çoula est l' grande piceure då renardisse, k' est on veritåve djinre d' sindicalisse ubén d' socialisse metou e-n ovraedje pol disfinse d' ene redjon po l' porshûte d' adierças economikes yet politikes di gåtche.

Nåcionalisse yet dirîtrinåcionalisse

Li Mouvmint walon a plou racatuzé bråmint sol loyén etur ses adierças yet l' ahivaedje uropeyin. Ç' est come çoula k' s' a tnou, e Nameur, on raploû lomé "Nåcionalisse yet dirîtrinacionalisse".

L' dirîtrinåcionalisse walon sereut, po sacwants politkîs walons, ene response å nåcionalisse flamind. Ci dirîtrinåcionalisse rola sereut emacralé på des valixhances republikinnes yet democratikes.

Rilomêyès djins eyet mouvmints

Nåcionalisses walons

• Rudy Demotte (I s' a diclåré nåcionalisse walon e 2013)
• Jules Destrée (avou s' lete : Sire, el Beldjike n' egziste nén)
• Jean-Jacques Viseur (ancyin borguimwaisse di Tchålerwè ; il est po on "nåcionalisse drovou")
• Evence Yansenne (dislaxheu walon ey ancyin mimbe do Rapoulaedje Walon)

Ôtes djins li sopoirtant

• Jean-Pierre Chevènement (ancyin minisse francès k' aveut dit e 1992, e Mont, ki sopoirte voltî l' otopoûssåjhe walone)
• Winston Churchill (prumî minisse do Rweyåme-Uni tins del Deujhinme guere daegnrece, il aveut pinsé d' askepyî ene Walonreye avou l' Walonreye d' asteure, li Lussimbork yet troes redjons francesses : l' Alsace, li Champagne yet l' Lorraine. Ci Walonreye åreut stî Estat-froteu etur li France yet l' Almagne.)

Pårtis politikes

• AGIR ([FR] Alliance générale d'initiative régionale), ratourné literålmint e walon : DABR (Djeneråle Alivance di Boutêye Redjonåle). C' est on pårti politike d' asteure ricnoxhou come estant nåcionalisse.
• N.W.A. ([FR] Nouvelle Wallonie Alternative), ratourné literålmint e walon : Ô.N.W. (Ôte Novele Walonreye). C' esteut on pårti kinoxhou po-z esse nåcionalisse eyet d' foite droete. On-z el rwaite po-z awè stî l' shuvant do Front Nåcionå Bedje. Totfeye, avou li Nieuw-Solidaristisch Alternatief, ci pårti cial s' aveut ribané avou li Mouvmint NATION. Li Mouvmint NATION, c' est puvite on pårti ki pretche po on nåcionalisse bedje, tot come li Front Nacionå Bedje.