Dislaxhaedje walon

El dislaxhaedje walon, c' est on mouvmint politike ki vént do mouvmint walon eyet ki vout l' indepindance walone del Beldjike (ôtrumint dit, del Flande et del Redjon d' Brussele). El prumî pordjet d' ene Walonreye indepindante a sti atåvlé pal "Rassemblement démocratique et socialiste wallon", e 1942.

Principe

Dislaxhaedje

Li dislaxhaedje walon vout dire k' el Walonreye ni sereut pus ene redjon Bedje, mins bén èn Estat.

Li Redjon d' Brussele pôreut ridjonde el Walonreye, mins i gn a cåzumint pont d' tchance. Sorlon Pierre Hazette, Brussele ey el Walonreye sont foirt diferinnes. Brussele est pus ene veye eternåcionåle eyet l' varyisté culturele est pus impôrtante k' el Walonreye. I clatche eto k' el Walonreye est pus ruråle, contråvmint a Brussele. Di pus, les Brusselwès inmèt mî esse indepindants si li Beldjike siclate.

Sacwantès djins, come Michel De Maegd, pinsnut k' el dislaxhaedje walon n' est nén possibe, pask' el Beldjike ni såreut xhiyî. I dboke : "On cour ni pout nén esse pårti e deus". Des ôtès djins croeynut k' el Walonreye ni doet nén divni indepindante. Sorlon zels, i gn a mwintès råjhons. L' insurté economike est l' prumire råjhon. Jules Gazon, èn economisse di l' ULg, pronne k' el Walonreye est pus pôve k' el Grece. Li råjhon culturele dimeure li pus consecante po les raloyisses. Par egzimpe, li France eyet l' Walonreye ont l' minme oficir lingaedje : li francès, sol tins k' el neyerlandès est oficirmint djåzé el Flande. Di pus, les raloyisses pretindèt k' el Flande est måhaiteye pol Walonreye eyet po Brussele. Mins nerén, seulmint 32% des Walons volnut esse raloyîs al France.

Les djins ki volnut l' dislaxhaedje walon, come Arnaud Pirotte eyet Yannick Bauthière, sont lomés : walonisses. Ces deus omes rola sont les oteurs do live : Histoire de Wallonie ([WA] Istwere del Walonreye). Sorlon mes omes, li dislaxhaedje bedje esteut on cepe. Asteme: on walonisse n' est nén on walingant (eto lomé : walingantisse). Ene walingantisse, ç' est purade ene sakî k' est mimbe do Mouvmint walon ubén ene sakî ki disfind l' Walonreye eyet s' tuzance, sorlon on motî neyerlandès-flamind.

Separatisse

Les mouvmints dislaxheus walons yet flaminds sont rwaitîs come des mouvmints separatisse, veyånmint ki tchaeconk vout fé èn estat di s' costé ubén, kécfeye, k' is volnut ene Beldjike confederalisse.

Jules Destrée

Lete

E 1912, Jules Destrée aveut scrît ene lete, ki s' lome "Sire, li Beldjike n' egzistêye nén!" ([FR] Sire, la Belgique n'existe pas !) å Rwè Albert I. Il aveut cmincî ès lete tot djhant ki gn a pont d' Bedjes, mins seulmint des Walons eyet des Flaminds. I discrijheut li Beldjike come estant èn estat, mins come n' estant nén ene nåcion. I racontéve eto ki li Flande est pus près tuzances djermanikes eyet li Walonreye est pus près des tuzances francès-cåzantes. Jules Destrée aveut bråmint rmetou li Flande eyet li Walonreye, avou l' djeyografeye des deus redjons u avou des sociolodjikès diferinces, metans.

Waibaedje

Li Beldjike n' esteut nén co dins l' Prumire guere daegnrece cwand Jules Destrée aveut scrît cisse lete. El seu oficir lingaedje esteut 'l francès a l' apôzite d' asteure. E 1916, Jules Destrée aveut ledjirmint agranci dijhant ki li Beldjike esteut uniye come ene nåcion tins del Guere 14-18.

Asteure

E 2017, sacwants dislaxhiveus walons avént sopoirté les dislaxhiveus catalans, avou on metinge a Brussele. Ces dislaxhiveus walons avént acertiné, come li Catalogne avou l' Sipagne, ki les walons estént on ptit peupe del Beldjike k' est dismepréjhî på les Flaminds. On djournå sol waibe, La Revue Toudi, shonne esse d' acoird avou 'l dislaxhaedje del Walonreye.

Mouvmints politikes

Clubs des walonisses

Li "Club des walonisses" ([FR] Club des Indépendantistes wallons) a stî askepyî e 1980 på deus omes : Jean Alexandre yet Charles-François Becquet.

Rapoûlaedje walon

Li "Rapoûlaedje walon" ([FR] Rassemblement wallon) a stî ahivé dvant les eleccions d' 1968. Ci pårti esteut impôrtant dins ls anêyes 1970. Il a ossu aidî å "redjonålijhî" li Beldjike tins do govienmint Tindemans. Mins nerén cwand Paul-Henri Gendebien (ki asteure est l' prezidint do Rapoûlaedje Walonreye-France) esteut divnou prezidint, i gn aveut yeu bråmint des margayes dins ç' pårti, paski gn aveut bråmint des diferins clintchas. Å cmince, ci pårti esteut purade socialisse.

Asteure li Rapoûlaedje walon, come li Rapoûlaedje Walonreye-France, est pol "ralaxhaedje" del Walonreye al France. L' actouwel prezidint est Laurent Vandamme.