Mwaisse lwè

Li mwaisse lwè (on dit eto ene constitucion), c' est ene rîlêye di lwès k' èn estat democratike est rashiou dsu. Nole ôte lwè ou réglumint ni pout aler conte.

Les prumirès constitucions el Walonreye ont stî ahivêyes dins l' payis d' Lidje dins les anêyes 1780 (cial rimimbrance so on monumint a Tchêynêye

Istwere

Bråmint des mwaissès lwès ont sourdou après l' revolucion francesse. Les pays uropeyins ont-st ataké a nd aveur å 19inme sieke. On payis come l' Iran n' end a yeu ene k' å 20inme sieke, come tos les colnijhîs payis d' Afrike et d' Azeye.

Ladvins, i gn a metans les povwers do rwè u do prezidint.

N a co ouy des payis ki n' ont pont di mwaisse lwè, come l' Arabeye Sawoudite.

Mwaisse lwè lingaedjes do payis

Dins des payis k' i gn a, li mwaisse lwè contént des dnêyes so les lingaedjes do payis. Metans :

• El Beldjike, c' est l' årtike 30 : l' uzaedje des lingaedjes est libe dins l' payis, såf pol police eyet l' djustice, la k' c' est des lwès kel divèt decider.
• El France, li francès est dné come li seu lingaedje del republike.
• Ås Estats-Unis, n' a nol langue nåcionåle di rprinjhe dins l' mwaisse lwè.
• El Boliveye, li mwaisse lwè d' octôbe 2008 ricnoxhe tos les lingaedjes do payis (end a 26) come lingaedje ki pout è-z esse oficire, a costé do castiyan.

Adjinçmint d' ene mwaisse lwè

Gn è pout aveut èn adrovaedje, ki dene li cotoû del filozofeye k' i gn a dirî l' mwaisse lwè. Ça pout esse on vrai scrijhaedje di powezeye, come dins li mwaisse lwè del Boliveye do moes d' octôbe 2008 :

Dispu ki l’ monde est monde, gn ava des montinnes k’ aspitît foû d’ tere, des aiwes ki candjît leu schavêye, des grandès basses ki s’ rashonnît. Noste Amazoneye, nosse Tchaco, nosse Hôte Plinne, nos ôtes plins et nos ôtès vås verdixhît, et si stoeler d’ fleurs. Nos apeuplîs cisse tere la, nozôtes tertos, tchaeke avou s’ vizaedje, tchaeke avou ses dujhances et si prôpe tuzance.

Ça fwait ki l’ Boliveye est on seul Estat sociå, mins ki l’ Droet est l’ ci di sacwants cominåltés nåcionåles. (Prumî hagnon)

Mwaissès lwès k' ont roté el Walonreye

• Maisse lwè del Republike francesse di 1791. Ele si va apliker å cminçmint do redjime francès, e 1795, metans pol siermint republikin des priyesses.
• Mwaisse lwè do Rweyåme Uni des Bas Payis (1814-1830).
• Mwaisse lwè del Beldjike di 1830 : ele våt co pol djoû d' ouy, avou tos les candjmints, come di djusse.

Li mwaisse lwè et les lwès ordinaires

Si ene lwè ordinaire shonne aler disconte on hagnon del mwaisse lwè, on pout dmander cwè a on tribunå del mwaisse lwè.

Hårdêye difoûtrinne

• Mwaisse lwè del Beldjike (e francès)