Wikipedia

Lingaedjes romans

(Redjiblé di Langues romanes)

lingaedjes > indo-uropeyin > lingaedjes romans

Lingaedjes romans

Les lingaedjes romans c’ est les lingaedjes k' ont vnou foû do latén.

I provnèt d' l' evolucion do latén e-n on patwès (lomé patwès latén) après l' tcheyaedje di l' Impire Romin Coûtchantrece e 476.

Mwaissès piceures

candjî

Les mwaisses ponts comons etur ces lingaedjes c' est:

  • Piete do sistinme di declinåjhons des nos (i n' a k' e roumin k' i gn a co ene pitite sacwè)
  • Les troes djinres do latén classike ni sont pus k' deus (såf e roumin)
  • Aparexhaedje des årtikes
  • Candjmint do codjowaedje; li futurrece do latén est rovieye, al plaece ene nouve futurrece eyet on condicioneu sont fwaits a pårti d' l' erirece durant di habere

Rindjmint des lingaedjes romans

candjî

Comparåjhons des lingaedjes romans

candjî

On pout comparer les lingaedjes romans sorlon sacwants criteres po ndè fé sacwants grands groupes

Plurials

candjî

I gn a deus groupes, les cis ki fjhèt les plurials tot radjoutant on s al fén, eyet les cis ki candjèt l' voyale del fén, metans o ey e ki divnèt i oudonbén a ki dvént e.

End a ki pinsèt ki les fômes avou "s" vinèt di l' acuzatif eyet les cenes avou voyale do nominatif; mins des ôtes pinsèt purade ki ça venreut po tos les lingaedjes di l' acuzatif, mins ki po des lingaedjes k' i gn a li "-s" al fén s' a candjî en on son di dmey voyale "-y" et poy divni "-i"; come egzimpe di çoula i mostrèt li prono itålyin "noi" (nozôtes) ki vént bén do latén "nos".

  • Avou voyale: italo-roman, roumin.
  • Avou s: ibero-roman, occitan-catalan, galo-roman, réto-roman

Piete del voyale al fén

candjî

Des lingaedjes k' i gn a on pierdou l' voyale al fén des mots k' i gn aveut e latén; des ôtes l' ont wårdé. Metans: lupus, luna e latén ki divnèt loup, lune e francès (dins l' vî tins li p' esteut oyou)

  • Wårdant les voyales al fén: ispano-roman, italo-roman
  • Wårdant l' voyale rén k' pol femrin: occitano-catalan, roumin
  • Pierdant l' voyale di fén: galo-roman

"Plus"

candjî

Li mot eployî po dir "di pus" pout vni do mot latén plus, ou co di magis.

  • plus: galo-roman, italo-roman
  • magis: ibero-roman, occitano-catalan, roumin

Sedecim ou Decem et sex

candjî

Li limero saze (16) est fwait pa des lingaedjes k' i gn a sol fôme sijh-dijh, tot come les limeros di 11 a 15; et sol fôme dijh et shijh, tot come les limeros di 17 a 19, pa ds ôtes lingaedjes.

  • Sedecim: francès, walon, catala, itålyin, roumin
  • Decem-et-sex: portuguès, castiyan

Habere et tenere

candjî

Les viebes habere eyet tenere ont evolouwé di manire diferinne po sinifyî "tini", "aveur", come aidant viebe ("aveur (fwait)") et co po dire "i gn a".

E walon metans, c' est: tini, aveur, aveur (fwait), aveur (i gn a); dj' ô bén ki ça vént respectivmint di l' evolucion di tenere, habere, habere, eyet co habere. On mostere çoula tot scrijhant "THHH".

E castiyan c' est: tener, tener, haber (hecho), haber: TTHH.

En itålyin c' est: tenere, avere, aver (fatto), essere (c'è): THHE.

  • TTTT: portuguès do Braezi
  • TTTH: portuguès, galicyin
  • TTHH: castiyan, catalan
  • THHH: francès, walon
  • THHE: roumin, itålyin - E c' est po essere (itålyin) eyet este (roumin)

Aveur ou esse come aidant viebe

candjî

Des lingaedjes k' i gn a eployèt "aveur" come aidant viebe po tos les codjowaedjes copôzés; dismetant ki des ôtes eployèt eto "esse" avou sacwants viebes, copurade les cis ki dnèt ene idêye di mouvmint ou di divni.

  • Tofer "aveur": portuguès, castiyan, roumin, walon,...
  • "Aveur" eyet "esse": catalan, francès, itålyin

Tåvlea comparatif

candjî
Walon Latén Sarde Sicilyin Itålyin Corsican Castiyan Portugués Galicyin Occitan Catalan Fôrlan Francès Roumin Sarvaryin Perciskin
fourmaedje caseus / formaticum casu furmanciu formaggio / cacio casgiu / furmagliu queso queijo queixo formatge formatge formadi fromage caş formagi quemaggío
tchanter cantare cantai cantari cantare cantà cantar cantar cantar cantar cantar cjantâ chanter cânta chantari cantar
gade capra craba crapa capra capra cabra cabra cabra cabra cabra cjavre chèvre capră chavra cavèra
clé clave crai chiavi (ciavi) chiave chjave llave chave chave clau clau clâf clé cheie javi clavè
eglijhe (gléjhe) ecclesia / basilica crèsia chiesa chiesa chjesa iglesia igreja igrexa glèisa església glesie église biserică iclisa esglezía
ospitå hospitalis spidali spidali ospedale ospidale hospital hospital hospital espitau hospital ospedâl hôpital spital hospitali úspital
linwe lingua lingua lingua lingua lingua lengua lingua lingua lenga llengua lenghe langue limbă linga llengua
plaece platea prazza chiazza piazza piazza plaza praça praza plaça plaça place place piaţă plasa plazza
pont pons ponti ponti ponte ponte puente ponte ponte pònt pont puint pont punte ponti punte
nute / niût nocte notti notti notte notte noche noite noite nuèit / nuèch nit gnot nuit noapte noti notze
Prin del pådje «https://wa.wikipedia.org/w/index.php?title=Lingaedjes_romans&oldid=409292»