Moude e l' iye ås gades (teyåte)
Delitto all'Isola delle Capre
L'île dès gades
Moude e l' iye ås gades (Delitto all'Isola delle Capre), c' est ene pîce di teyåte sicrîte e-n itålyin pa Ugo Betti.
Elle a stî djouwêye pol prumî côp a Rome e 1950.
Ratournaedjes candjî
Elle a stî ratournêye e francès pa Maurice Clavel (et creyeye insi a Paris e 1953).
On tradujhaedje e walon a stî scrît pa Jenny d'Inverno e 2002, dizo l' tite «L'île dès gades» (L' iye des gades).
Livret del pîce e walon candjî
Li pîce n' a stî creyeye ki pol gala walon del Province di Lidje e 2021. Adon, editêye e-n on ptit livret pa cwate soces di waloneus u d' teyåte. I s' adjixh di l' SLLW, del Federåcion di l' UCW del province di Lidje, do Teyåte do Triyanon, et del Société Royale d'Encouragement à l'Art Wallon.
Cist eplaidaedje la a stî adiercî pa Batisse Frankinet et Matthieu Balthazard avou l' aidance di Gilles Monville et Jacques Warnier.
Li dessén del coviete n' est nén siné. I rprezinte ene måjhon ås troes astaedjes, avou l' pousse so li dvant-plan, et deus gades divant l' ouxh. A rilever ki ci manaedje la ni va nén avou l' plan do bastimint k' on è cåze dins l' tecse (on toet-terasse, come dins les iyes itålyinnes del Mîtrinne Mer, k' on s' î pôreut taper djus dins l' vude). Li pousse nerén, avou s' bouriket et l' tchinne po poujhî, ni respond nén å djeu del pîce, la k' on î dischind avou ene schåle di coide (dandjreus agritcheye al siponte, ki sereut adon diferinne do murea des vîs pousses di Walonreye). Et k' on pout ristoper avou on covra (p. 62).
Houte do tecse, li livret prezinte (e francès) li scrijheuse del modêye walone (p. 3-8) eyet l' mwaisse sicrijheu Ugo Betty (p. 9). Adonpwis, on corwaitaedje del pîce pa Albert Maquet ki date di 2002 (p. 11).
Plaeçaedje dins l' espåce et dins l' tins candjî
Li sinne si pasreut e 1816, après l' batreye di Brinne-l'-Alou.
Dins l' mwaisse modêye, ci sereut e-n ene ene pitite iye itålyinne, avou on viyaedje nén lon del cinse ås gades di l' accion.
L' ome del måjhon a morou dins on camp d' prijhnîs e l' Rûsseye. Adon, åreut stî apicî come sôdår francès après l' campagne da Napoleyon Bonapåre e l' Rûsseye.
Dins l' ratournaedje e walon, ci sereut ene prôpriété e l' Årdene, lomêye l' «Iye des Gades» å mitan d' ene hé ås brouwires.
Prezintaedje candjî
On rôbaleu, etrindjir å payis (Andjelo), arive amon l' veuve (Agate). I dit k'il a stî l' grand soçon di si ome, e prijhon rûsse.
Agate dimeure dins leu cinse ås gades so ene iye (mwaisse modêye) u e l' Årdene (redjårbaedje D'Inverno). Elle î vike avou s' sour (Miyete) eyet s' feye (Silvia). Cisse-ciale situdeye e l' veye, mins mins elle est e vacances å moumint d' l' accion.
Les troes femes vont ele ascoyî ci halcotî la, ki n' a ki l' linwe, et ki n' boute nén po ene mastoke ? Schoûtez lu:
- Dji so-st ene amuzete, pinsez vs ? Nonna, (…) dji so-st ene ome ki tuze sins låtchî. (…) C' est k' dj' a dandjî k' on soeye fiestixhant avou mi. K' on m' voeye voltî. Li cour k' on-z a por vos, vola çou ki nos mankéve cwand ns estént prijhnîs. Pus ki tot l' restant. Åd dizeur di tot l' restant. (p. 23).
Et si ça finixhreut pa on moude ? Bén åy : li mwaisse tite e-n itålyin li dit bén !