L' amour a l' Alambra (roman)

L'Amoûr à l'Alambra

L' amour a l' Alambra (L'Amoûr à l'Alambra), c' est on roman istorike e walon sicrît pa Djôzef Mignolet e 1964.

Istwere do papîscrît

Il a stî wårdé pal famile do scrijheu. Pu prusté po scanaedje al Bibioteke des Lingaedjes del Walonreye e 2021. Adonpwis, li scanaedje a polou esse riwaitî po-z esse ritapé so l' Aberteke e 2022.

Plaçaedje dins l' espåce et dins l' tins

Li sinne si passe e l' Andalouzeye arabe, tins do ringne da Youssef prumî, k' endè l' mwaisse persounaedje omrin. Youssef prumî d' Gurnåde monta sol trône e 1333 et mora assaziné e 1354. Li sinne si passe après l' batreye di Salado (1340) k' on è djåze dins l' tecse. Metans don l' roman inte 1340 eyet 1354.

Les sinnes si pasnut a Gurnåde, foiravant e l' Alambra. Pu a Almeria, eyet inte les deus veyes, dins l' Siera nevada.

Li mwaisse persounaedje femrin, c' est ene bowemyinne, Zoreyya. Sorlon li scrijheu, elle esteut dins les prumîs djupsyins k' avént-st abagué e l' Espagne.

Racourti

Li rwè Youssef I d' Gurnåde a rescontré ene djonne Bowemyinne, Zoreyya, pus bele ki l' djoû. I l' a priyî e l' Alambra por leye divni s' favorite. Ele provént des payis del Noere Mer ey a rôbalé tote l' Urope avou ses parints, ki sont moirts asteure, wangnant s' crosse tot dansant les danses des djupsyins.

Mins l' efant (elle est co tote djonne) s' anoye ladrî, ki c' est come ene prijhon d' ôr.

Al fén do cwareme, come tos ls ans, gn a ene grande fiesse å palå. Vo n' la-t i nén k' Zoreyya si leve et danser dvant tertos. Li rwè end est tot côrcî et l' reclôt dins s' boudwer, sins l' aler vey des djoûs et des radjoûs.

I finixh pa lyi pardoner et lyi dmande di l' acpagnter a Almeria po passer l' esté al mer, dilé l' emir Abderamane. Mins a ene fiesse dinêye pa l' emir, la k' gn a ene trope di bowemyin ki vnèt danser divant les priyîs, Zoreyya ni s' sait ratni, et monte sol sinne po danser avou zels. Al fén del danse, li såle clatche des mwins a tot spiyî, mins li rwè Youssef end est malåde. I dit a s' boy, Ali Boulouf : «Dimwin, ele doet mori».

Wårdaedje do suspinse

Al fén do setinme tchaptrê, Zoreyya est codånêye a moirt po-z awè dansé on deujhinme côp divant tertos, al fiesse di l' emir Abderrahmane, a Almeria, la k' i sont e «vacances d' esté». Mins Ali Boulouf, li droet bresse da Youssef, el voet skifter evoye a tchvå, après l' shijhe.

E mitan do nouvinme tchaptrê, Zoreyya djeure di n' pus rmete les pîs a l' Alambra. Li viye djupsyinne ki l' a rascoyî respond: «Ni djeure nén, mi efant ! Siermint d' amour et siermint d' sôlêye sont del minme famile.»

Dinêyes eciclopedikes

So:

• l' Espagne
• Gurnåde (Espagne)
• l' Alambra
• Youssef I d' Gurnåde
• Almeria
• li zambra
• li djeyografeye del Siera Nevada
• li floriconte des sintes Mareye et l' perlinaedje des Bowemyins ås Sintes-Mareyes-del-Mer, po-z î fiesti eto sinte Sara.

Boket do live

Separåcion

Li leddimwin di ç' djoû la, adon k' å pôrt, les djins doirmént co, Youssef, moussî li pus simplumint do monde, cwita l' palå avou Ali, po rbate les boirds del mer, disk' ås aboirds d' Adra.

Vola deus nutes k' i n' aveut nén clignî les påpires, télmint k' Zoreyya l' assådéve. Asteure k' i l' creyeut moite, i vleut rtrover s' curêye po l' mete a pont e l' moskêye di l' Alambra.

Po n' nén troubler ses pinsêyes, Ali Boulouf el shuveut sins moti, fijhant l' ecwanse di cweri, come lu, li coir del djonne feye.

I rtournît don les hopeas d' såvlon k' i rescontrént. I s' arestît divant tchaeke pire ki les flots vnént bate. Et tofer, Youssef endaléve, li front clintchî, sospirant l' no del favorite tant inmêye.

A on vî pexheu ki renawive ses filets, i s' fijha minme espliker les corants del mer, po sepi wice k' ele ritapéve les neyîs. A schoûter l' ome, c' esteut al gofe d' Almeria. Mins Youssef nel creya nén. N' aveut i nén rbatou l' gofe so tote si longueur sins rén trover ?

Dizespéré, i s' aresta e l' plaece la k' Zoreyya aveut cwité Ali. Et, po s' waeranti do solo k' esteut asteure hôt e cir, i s' ripoiza a l' ombe d' on palmî.

Sol rivaedje, li veye ratakéve come todi. Divins les djårdéns, on coyive les olives et les orandjes. Les pexheus, zels, apontiént leus bateas, et des trûlêyes d' efants djouwént e l' mer, tot cactant come des volêyes di sprewes.

Youssef aveut vraiymint l' cour moudri.

- Voess, dijheut i a Ali, asteure, dji comprind seulmint k' dj' a stî trop deur por leye. Ele ni cnoxheut rén d' nos acostumances et d' nos lwès. Ses danses et ses tchansons estént tote si veye. Mi, avou des promesses et des ôrreyes k' ele n' acontéve nén ddja, dji l' a-st assaetchî a l' Alambra. Mins l' Alambran' fourit måy por leye k' ene prijhon. Ele ni vleut ki d' esse libe et inmêye. L' a dj' måy inmé come ele li voleut esse ? Por leye, dji n' a stî k' on mwaisse, k' ele schoûtéve po l' amour, do mî k' ele poleut.

Li rwè djåzéve insi hazår hazete, tot loucant sins les vey les efants ki djouwént, et sins minme si dmander si Ali schoûtéve.

- Ca leye m' inméve, voess, dijheut i. Dj' a stou l' seul ome k' ele åye kinoxhou. Ti n' kinoxhes l' amour, mi repetéve-t ele sovint, et dj' endè riyeu. Ca c' est dispoy ki dj' l' a pierdou ki dj' comprind tote li grandeur di l' amour k' elle aveut por mi.

Ali si oiza vni ashire a s' costé, et Youssef fourit tot binåjhe d' el vey pus près d' lu. Såf avou ses femes, n' esteut i nén todi tot seu ?

- Dji vs vôreu dire on mot, signeur.

- Djåze, Ali, djåze !

- Mins dji t' va fé del poenne.

- Djåze, ti di dj' !

- Schoûte, derit Ali, c' est l' vraiy, ti n' kinoxhes nén l' amour. L' amour n' est nén seulmint èn acoplaedje di coirs. C' est dvant tot èn acoplaedje d' åmes. Dj' el sai bén, mi, ki n' a måy kinoxhou ki m' feme. C' est si vraiy, signeur, ki ces deus åmes la, a foice di viker eshonne, d' inmer eshonne, di sofri eshonne, ni fjhèt pus k' ene.

- Mins Ali, n' inmer k' ene feme, n' est ç' nén s' acweri des låmes po pus tård ?

- T' end a cnoxhou vint-cénk, et n' pleures tu nén ouy li cene ki t' as pierdou ? Pocwè l' pleures tu ? Paski ti l' as inmé come ti n' as måy inmé nole ôte. Elle est evoye avou come on boket d' twè-minme. Et s' est ç' li piete do boket d' twè-minme k' ele t' as prins ki t'fwait sofri.

- C' est l' veur !

- Si c' est l' veur ! Schoûte, signeur, vola cénk ans ki m' feme est moite, et i n' si passe nén on djoû sins k' dji n' tuze a leye. çoula, c' est l' amour, et c' est d' ciste amour la ki Zoreyya voleut esse inmêye.

Youssef louca lontins l' roye do cir, la k' des bateas d' pexhe alént donci donla.

- Mins Ali, dimanda-t i, a t' schoûter, ki divnèt i nos harems ?

- Tot bounmint des senes di ritchesse, ki dnèt télfeye do plaijhi, mins k' l' amour ni håbite måy.

Ali soriya, tot loucant s' mwaisse sipater ene låme.

- Coraedje ! lyi derit i.

Ripoizés, nos deus cavayîs riprindît l' voye d' Almeria. Avou les ouys do cour, Youssef veyeut Zoreyya danser e såvlon, tot lyi tapant al tiesse les ôrreyes k' i lyi veut dné.

**************

Portant, Zoreyya n' esteut nén si lon d' la. E l' rôlote di Maria, ene viye Bowemyinne ki n' danséve pus, mins k' esteut l' mwaisse des cis ki l' acpagnént, ele montéve viè Ordjiva, on ptit viyaedje ki n' esteut nén a troes eures del grande mer.

Ashiowe sol passete, adon k' ses camaerådes doirmént, elle aveut bon di s' rapinser s' veye, ca s' popa lu ossu aveut-st avou ene rôlote et on tchvå, k' l' aveut moenné avå l' Urope. Mins l' bråve biesse aveut morou al frontire del France.

- Vos vnîz d' l' Itåleye ? dijheut ele a Maria.

- Ass sitou ås Sintes-Mareye ki sont tot près ?

- Dji n' tel såreu dire, fa Zoreyya. Nos esténs si målureus, et nos avans priyî a tant d' tchapeles ki dji n' mi sovén pus d' leu no.

On n' rescontréve nolu sol voye, såf å lon, dvins les brouwires, on bierdjî ki woeyive si tropea.

- Mins, fijha Maria, avou des grands ouys ki lyi magnént tot s' pleuti vizaedje, c' est ås Sintes-Mareye ki tos nos frés si dnèt radjoû, e moes d' may ey e moes d' octôbe.

Pocwè ?

- Kimint ! Ti n' è sais rén ?

- Neni.

- Mins cmint t' a-t on aclevé, don, mi efant ? Ess crustinne ou arabe ?

- Mi, fijha Zoreyya, dji so tout çou k' on vout. Portant, cwand ti t' as segnî enawaire å no del Madone, dji m' a sovnou ki mes parints fjhént come twè.

- T' es don crustinne, lyi derit Maria. Schoûte mu et n' roveye måy çou k' dji t' va raconter. C' est l' istwere des sintes Mareye, wice ki tos les Bowemyins divèt aler ene feye e leu veye, s' i volèt cnoxhe les djårdéns do Cir.

Tofjhant ki les tchvås saetchént durmint leus rôlotes sol gripete del Contraviersa, ki sieve di pî d' soke al håtinne Siera Nevada, Maria lyi racontéve l' istwere di Sara, li patrone di tos les Bowemyins do monde.

- Vola près d' vint siekes, raconta-t ele, ki Lazåre, li camaeråde do Criss, aboirda e l' Provance. Il aveut-st avou lu Mareye Djåcobêye, li sour di l' Aviedje, Mareye Salomé, li mame des apoisses Djåke et Djhan, Måte et Madlinne, les deus sours di Lazåre et nosse boune Sara. On raconte ki les djwifs, pa hinne do Såveu, avént tapé ces djins la dins on batea sins toele ni råmes, et k' ci fourit l' shofla des andjes ki les moenna åtoû d' Marseye.

- Kéne avinteure ! sospira Zoreyya.

- Tel pous dire, mi efant, kéne avinteure ! Lazåre, m' a dit m' viye måma, pretcha l' boune novele so les boirds del mer, Måte a Tarsiyon, et Mareye-Madlinne, po spani ses petchîs, ala viker trinte ans e-n ene bôme del montagne. Sara, li siervante des deus ôtes Mareyes, ki provneut di l' Edjipe, vica e dezert del Camågue avou zeles. C' est la k' elle ont morou tote les troes. Vola leu-z istwere. Dispoy todi, on les va priyî e l' eglijhe wice k' ele ripoizèt, ene eglijhe k' a l' air d' ene fôrturesse, po l' disfinde disconte les Arabes. Ås moes k' dji t' a dit, tos les Bowemyins, do Levant come do Moussant-solo, vinèt priyî åtoû do waxhea d' Sara, nosse binureuse patrone, et l' tinne avou, Zoreyya di m' cour.

Zoreyya fjheut des grands ouys, tot shoûtant l' viye feme. Leye ki s' creyeut abandnêye do Cir et del Tere fourit ureuse di sepi k' lahôt, ele aveut come tolmonde ene sinte po l' disfinde et l' sotni dvins les måvas djoûs.

- Dj' irè pus tård ås sintes Mareye, derit ele.

- Awè, fijha Maria, si ti n' rintere nén a l' Alambra.

- Mi, a l' Alambra ? fijha Zoreyya. Dji tel djeure, i n' mi rvoerè måy.

- Ni djeure nén, mi efant ! Siermint d' amour et siermint d' sôlêye sont del minme famile. Croe m' !

Hårdêyes difoûtrinnes

• Papîscrît (scanaedje del Bibioteke des pårlers del Walonreye)
• Riscrijhaedje e rfondou (so l' Aberteke)