Gripe canadyinne

Li gripe canadyinne, sincieuzmint li nazitchenålite å virûsse des bovrins, kinoxhowe eto des årtisses dizo l' sike «IBR» (ibeyer), c' est ene maladeye des rodjès biesses, cåzêye pa on virûsse del famile des erpesses, lomé Bovine alphaherpesvirus 1.

claire aiwieuse nåze et sûna tchenålrece vinant foû ossu pal boke

claire gloumiante nåze

Minêyolodjeye

C' est on virûsse ki n' enindje ki les bovrins.

Come les ôtes virûsses erpesrins, li rascråwant adjint pout dmorer muchyî dins l' coir, sins cåzer d' maladeye. Mins, a l' ocåzion di strinse, i pout rexhe, si rafoirci, ey adon passer a des biesses ki n' ont co pont d' disfinse.

Li morance et l' touance sont flåwes, po dire nén egzistantes.

Senes del maladeye

Li maladeye tipike ey åjheymint ricnoxhåve va acsure tot on tropea so deus troes djoûs d' tins.

Les biesses vont prezinter on fel catåre (efouwaedje do nez, avou pindante nåze, efouwaedje des ouys (djontivite et breya) et clair setch tossa del goidje.

• 
  simpe efouwaedje des narenes
• 
  djontivite et breya
• 
  bén veyåve sol troejhinme påpire
• 
  avou aiwlinne del fene pea d' l' ouy

Mins, sol minme tropea, gn årè ene pårteye des biesses ki n' åront rén.

La five monte ådzeu des 41°C.

Li må va passer e-n ene cwénzinne di djoûs, mins sacwants biesses polèt fé ene peumoneye, di cåze di bactereyes k' åront profité des damadjes fwaits på virûsse.

Ôtès cognes clinikes

Li virûsse pout eto cåzer des prindåvès vadjinites et des balanites.

I pout etervini dins les tossaedjes.

Pareymint, dins les schites ås veas.

Diyagnostik

Riwaitaedje e l' boke po vey s' i gn a pont d' afes (et k' adon, ci sereut del cocote)

Li diyagnostik est assez clair, cwand l' maladeye trevént so toplin d' biesse e minme tins, metans dins les cinses ecråxhreces, u a des vatches apoirtêyes, dins les eclôs d' cwarantinne.

Adon, i fåt eto tuzer a l' cocote, copurade a cåze del five et do gletaedje. On loucrè bén dins l' boke di kékes biesses po vey s' i gn a pont d' afes tipike del cocote. Ossu fé bodjî les vatches u djonnès biesses po vey s' i n' xhalèt nén, k' i gn åreut des afes inte les deus ongleas.

Li fene pea del boke n' est waire u nén efouwêye, mågré k' i gn a do blefa po fé, so les cas les pus griyeus, å cmince, todi. Ci gletaedje la pout esse do sûna ki provént del tchenåle a l' air, et passer dins l' boke sins esse ravalé.

So les biesses djusse arivêyes après on tcheriaedje did lon, fåt fé l' diferince avou li five di berwetaedje. Dins cisse-ciale, gn årè ddja motoit des biesses ki vont crever (di peumoneye) a l' arivêye. Sacwants biesses ont del djaenåsse morve, matirrece.

Médiaedje

Come po bråmint des ôtès maladeyes å virûsse, gn a nol médiaedje ki va avinde li vicant adjint do må.

On pout solåcyî l' efouwaedje avou des disfouwants.

L' årtisse divrè bén waitî, après sacwants djoûs di piyindje, s' i gn a nén des biesses ki leu maladeye toûne a brontchite et peumoneye ås bactereyes. Adon, li nåze serè djaenåsse u verdåsse. A ç' moumint la, fåt médyî des sfwaitès biesses ås antibiyotikes.

Espaitchance

Dispu les anêyes 1990, pol moens, gn a des eploctas disconte li maladeye, sovint rashonnant sacwants ôtes virûsses do sistinme respirrece (PI3, BVD).

Dins les anêyes 2010, on a minme radjouté les bactereyes del famile des pastureles dins les vaccins.