Escos del parminêye 2020-2021 dins les belès-letes e walon

Pådje so les escos del minêye 2020 dins les belès-letes e walon

coviete do Cotcorico 1/2020, mostrant on masse sol cope do Rwè

Divant l' minêye

On trove dedja on bea dessén dins li Ptite gazete di Måmdiy l° 1/2020, fwait ki l' minêye esteut co riyåve, so l' poirtaedje do masse e l' Chine.

Faze di recloymint

On a yeu radmint trové on djeu d' mots Covid / co vite. Il a stî spårdou avou l' recloymint, dins l' messaedje "ci serè covite (Covid) fini" oudon-bén «on serè co vite houte».

Tchansons

Willy Marchal a fwait ene tchanson so l' air del viye tchanson francesse «Article 214» (pu cnoxhowe pa l' incipite do resploe «elle est toujours derrière». Li mwaisse tecse a stî eplaidî dins l' Rantoele-gazete l° 94 (esté 2020).

Li minme air, avou do cåzaedje pus djenerå, a dné cisse tchanson cial, riscrîte pa Lucyin Mahin. Li tecse est so Wikisourd. -

Èn ôte redjårbaedje nos a vnou del pene da Georges Heyen «Lès djoûrs du mârs´» (les djoûs d' måss) so l' air del «Nute di may»

I fwait trankile, li cir est bea

Totavå l' veye on n' ôt nou brut

Et minme les avions, hôt e l' air,

Si rpoizèt kékès djoûs ossu.

Nozôtes, nos dmanans el måjhon;

Ene tchance k' on-z a l' televuzion.

Resploe

O! ké laid moes, ki ci moes d' måss,

Cwand k' on n' pout måy si pormoenner;

O! ké laid moes, ki ci moes d' måss

Cwand k' on doet dmani resserer.

Tecses di prôze

Li prumire gazete a ndè djåzer e walon, c’ esta « Li Walone » do prétins 2020, del pene da Leyon Buken :

Monsieu Prétins a-st on cuzén ås ouys findous ki nos a-st amoenné, avou fleurs et solo, des ptits emacralés sacwès ki nos epweznèt l' veye, nos ralintixhèt dvins tot et nos retrôclèt e nosse coulêye. Et s' va-t i minme disca fé l' toû di nosse tere. Dji vs dimande on pô, l' laid måssî ptit emacralé marlatcha. (p. 3)

Adon-pwis, Jacques Vandenbroucke redjårbêye on tecse powetike, ripiké del Daegntoele, sol bea prétins do moes d' måss 2020. On prétins ki n' saveut nén :

ki les djonnes divént studyî divant so leus ordinateurs, ki les djins n' polént pus k' aler fé leus coûsses et les cwefeus n' poleur pus rçure k' ene djin al feye, et k' on aveut sogne k' i gn åye pupont d' plaece divins les ospitås, ca les djins n' arestént nén d' toumer malåde (p. 4).

Todroet après, Nosse lingaedje dinéve eto deus årtikes sol sudjet, pus tuziveus. Après aveur fwait on racourti di sacwants minêyes (metans, li noere pesse del Moyinådje, Georges Ghys condånéve li vicaedje dins les payis come li Chine, li Djapon et l' Inde:

Des camaeråde da minne k' ont stou avår la m' ont-st acertiné k' i n' avént måy veyou d' ossu måssî; k' on nos mostere tofer des beas monumints, des fleurs et des belès djins, mins sovint, on nos catche li mizere et l' måssîsté wice ki bråmint des målureus vikèt. (p. 12)

Shût cwate pådjes di Pire di po-drî l'cinse, pus tecnike, la k' i cåze do « comavirûsse » ki n’ est k’ on simpe paket d’ acide di nawea avou ene piceye di proteyenes. Adon-pwis, espliker les candjmints ki l’ recloymint a cåzé dins les pratikes rilidjeuses (pp. 25-28).

Disrecloymint

On bea tecse sicrît li 24 di may, å disrecloymint, pa Marie-Jeanne Debleumortier eyet Émile Jauquet, parexhou dins l' Soverdea l° 376 (djun 2020), lomé «Disbåtchîs», dene l' airance e disrecloymint:

Ci n' est nén wangnî. Riwaitîz åtoû d' vozôtes : tolmonde sôrtit foû di s' måjhone; on adjinçnêye des raploûs po l' aperitif; on s' rashonne.

On etind dire: «ci n' est nén pire k' ene gripe»; «ci n' est nén po on côp»; «dj' end a m' sô di dmerer resseré».

Les cis ki deynut ça, c' est des djins ki l' atake ni djond nén, des cias k' ont des droets ki les ôtes n' ont nén, les crantchous.

Nozôtes, nos pinsans ås cåzu dijh mile moirts, ås djins ki sognnut les malådes, ås cias ki boutnut a leu conte, ås årtisses, ås djins boureatés, a tos les cias ki n' si rmetront probablumint nén.

C' est e tuzant a totes ces djins la ki nos estans disbåtchîs.

Rispitaedje

Li deujhinme boket del «Cronike d' ene minêye» sicrît anonimmint dins l' Rantoele-gazete (l° 97) et dins Singulîs (1/2021) ^{(a-z aveuri)} raconte, a môde di biyet d' oumeur li tcheriaedje del mimêye do moes d' nôvimbe 2020 å moes d' fevrî 2021.

Alére

Lucyin Mahin: «Li Minêye dins les gazetes e walon», Li Rantoele 94 & 95 (esté & waeyén-tins 2020)

Hårdêye difoûtrinne

so Wikisourd: Categoreye:Parminêye 2020-2021 (Tos des tecses sol parminêye)