Vegne
Li vegne, c' est èn ahivé bouxhon ki prodût do roejhén. K' on magne u k' on leye carmoujhî po ndè fé do vén.
Sincieus no d' l' indje : Vitis vinifera.
Li mot "vegne" a leyî sacwants nos d' plaeces el Walonreye.
Motlî
candjîOn tchamp (u on plantisse) di vegne si lome on vigni. S' il est pus ptit, ene vignoûle ou ene vignurete.[1]
On pazea dins on vigni si lome èn andli.
Li codaedje des roejhéns, c' est l' vindindje; les codeus, c' est les vindedjîs.
Discrijhaedje
candjîLi vegne s' agritche a des astocas avou des crankions.
Ahivaedje
candjîLi vegne si continte d' ene pôve tere, purade do såvlon, et di waire di plouve (300 a 500 mm par an, c' est assez por leye). Ele vént voltî eto dins les mårlires.
Les vegnes el Walonreye
candjîGn a yeu bråmint des vegnes el Walonreye dins l' prumire pårteye del Moyinådje, so les cresteas d' Mouze. C' est des moennes di l' abeye di Lobe k' ont stî aprinde ås Hongrwès a-z ahiver les vegnes[2]. Après l' 15inme sieke, li climat s' a rafroedi, et les vegnes ni dnént pus rén.
Ezès anêyes 1960, gn aveut pus k' ene vignoûle el Walonreye, a Torgnî, al fene betchete nonnrece del Gåme. Mins, dispu don, bråmint des vegnes ont stî rplantêyes, et do vén prodût, sovint avou l' aidance des cofrereye.
Les vignoûles sol daegne
candjîSitindowe des vignoûles sol daegne[3].
- Espagne : 1174 ectåres
- France : 882 e.
- Itåleye : 835 e.
- Tourkeye : 570 e.
- Chine : 490 e.
- Estats Unis : 400 e.
- Iran : 296 e.
- Portugal : 246 e.
- Årdjintene : 222 e.
- Roumaneye : 213 e.
Maladeyes del vegne
candjî- mildiou (Plasmopara viticola)
- maladeye farineuse (Uncinula necator)
- poûriteure do roejhén (Bothritis)
Li vegne dins les rlidjons et les creyances
candjîSapinse a ene dijhance del Bibe, c' est Noyé k' åreut ahivé l' prumî des vegnes, et fé do vén avou les reujhins.
Les Romins avént on diè del vegne Diyonizosse.
Sourdants
candjî- ↑ Mots rapexhîs a pårti des nos d' plaeces del Walonreye (E1 a "vegne").
- ↑ J.P. Dumont, Li Hongreye, conferince sol Hongreye, 2001
- ↑ chifes 2007 di l' Office International du Vin