Eveke
Èn eveke (ossu on veke[1]), c' est l' mwaisse di l' Eglijhe so plaece, ki sieve cisse-ciale so l' no da Djezus. Gn a k' les Eglijhes di shuvion apostolike k' ont des vekes, ey adon, on n' elzè trouve nén dvins les protestants.
L' Eglijhe so plaece est asteure on stitche u diyoceze, et, e Beldjike, po l' Eglijhe rominne-catolike, ça respond a pô près a ene province.
Bråmint des sints crustins estént des evekes.
Motlî candjî
L' eveke est mwaisse so li stindêye d' èn evetchî, davance: ene vekêye.
E des Eglijhes ki gn a, on n' espaitche nén les cmeres d' awè ç' posse la. Ça fwait k' i gn a eto des evecresses u vecresses.
L' eveke di Lidje, di 972 a 1795 esteut eto prince : c' esteut on prince-eveke.
Po-z atôtchî on veke, on dit "monsigneur".
Mousmints d' èn eveke candjî
Cwand i n' sieve nén a on ofice, li veke si mousse avou ene grande violete cote, ou ene violete tchimijhe. Cwand i sieve a on ofice, i s' mousse come on priyesse, åré k' i prind eto ene mite ey ene crosse.
Divins les luteryins et sacwants inglicans, li veke poite ene tchape minme cwand i dit messe.
Divins les bizantins, li veke prind ene corone d' impreur estô del mite, ey ene tunike d' impreur estô del tchazube.
Plaeçmint dins l' schålance des tchîfs crustins candjî
L' eveke, ses deus “mwins” sont les priyesses et les diyåkes. Il est ådzeu des pitits ôres.
Gn a des vekes k' ont des fonccions (årtchuveke, patriårtche, påpe...), et des tites d' oneur (cårdinå...), mins i sont tertos des vekes.
El toponimeye del Walonreye candjî
E l' Walonreye, les teres do prince-eveke di Lidje estént pacô lomêye avou on diterminant "l'-Veke" (Payis d' Lidje et d' Nameur : Waeret-l'-Veke, Viyé-l'-Veke)) ou "l'-Eveke" (Hinnot) (Waeret-l'-Veke, Fontinne-l'-Eveke, Melin-l'-Eveke, Viyé-l'-Veke).
Li mot rvént ossu come aplacaedje tîxhon dins Vecmont et Vecpré (sol rebanêye comene del Rotche). Mins l' eveke k' est rahoukî låvå, c' est sint Houbert, ca c' esteut des fîs di l' abeye di Sint-Houbert.
On a eto Vekêye.
Dins l' lingaedje walon candjî
Li mot rivént voltî dins ene ratourneure: on tchén waite bén èn eveke u on tchén louke bén èn eveke, k' on sieve a ene sakî ki vos dmande «Pocwè m' riloukîz insi ?»
Ene racontroûle foirt corante mete e l' sinne Tchårlumagne ki dmande a èn eveke di lyi responde a troes kesses : wice est l' mitan del tere; kibén k' i våt et çou k' i sondje.[2]
Sacwants cnoxhous evekes candjî
- Sint Nicolai (eveke di Mire-e-Liceye, asteure el Tourkeye)
- Princes-evekes di Lidje
- André Léonard (foirt wårdiveus, mins ki djåzéve bén walon).
Sourdants candjî
- ↑ Noûmot d' rapexhaedje, acertiné e l' toponimeye.
- ↑ racontêye pa Gaston Lucy. Cisse fåve la est cnoxhowe avou des ôtes persounaedjes, come on mônî et on baron.