Tinaedje di biesses a nourixhon
Tini di biesses a nourixhon, c' est les mete a èn ôte cinsî k' elzès va nouri, et les wangnes seront pårteyes. C' esteut on vî sistinme di regulåcion do nombe di biesses d' après les capacités d' tchaeke acleveu.
Li ci ki les tént, on dit k' elzès prind a nourixhon.
L' ôte, on dit k' elzès mete a nourixhon.
Les biesses k' on prind, c' est å pus sovint des vatches, u des spanis veas. Li ci ki les prind, c' est k' il a do four u des tchamps d' trop; ubén des efants ki plèt aler wårder les vatches dins des cmons.
Li sistinme poitéve des diferins nos, d' après si durêye eyet l' såjhon :
- prindaedje a waide : pol campagne, so les waides.
- prindaedje a mire u a four : tins d' l' ivier, so li ståve, tot lzî dnant do four.
- prindaedje a trecins : po dipus d' ene anêye.
Alez s' vey e splitchant motî po des linwincieusès racsegnes so les mots "nourixhon", "mire" "waide", "four" et "trecins".
Pårtixhaedje des wangnes
candjîDins l' metaedje a mire, li ci ki sognive li vatche aveut l' laecea, eyet l' mitan do vea.
Istwere et djeyografeye di ç' contrat la
candjîEl Walonreye
candjîEl Walonreye, on trouve des passêyes di ç' sistinme la dins les vîs papîs:
- Li 19 d' awousse 1678, dj' a metou a Catrene Bodet ene åmaye di 3 ans a nourixhon, po tcheté di 3 patacons (vîs papîs ramexhnés pa J. Bastin dins si live so les plantes do Payis d' Måmdey.
Li mot est rprins dins l' Motî do Coûtchant walon, çou ki vout dire ki ç' contrat la esteut co pratiké å cminçmint do 20inme sieke.
Li mot "a mire" est ramexhné pa Aubry (fén do 18inme sieke) dins s' motlî, et pa Gaston Lucy (kiminçmint do 20inme sieke) dins l' sinne.
Foû payis
candjîE Marok, li contrat k' on lome ras el mal (tcheté) rishonne å metaedje a trecins. Onk k' a des cwårs (li "tcheté-cwårs") atchete ene vatche (li "tcheté tcheté") a on pôve cinsî, ki l' irè fé paxhe dins des cmons, u so ses djouxhires. Li vatche dimane da l' atchteu, et les veas sont pårtis e deus. Li tneu del vatche el pout mode et aveur li laecea.
E Rwanda, divant l' candjmint d' redjime e 1962, les vatches estént dås gros mwaisses Toutsis, et i les metént a waide a des pus pôves toutsis, et padecô a des Houtous. Li sistinme a stî bén espliké pa Lucyin Mahin dins Li batreye des cwate vints.