Belès-letes e walon

Les belès-letes e walon, c' est les Belès letes k' ont stî scrîtes e prôpe walon, nén e scrîta.

Ci n' est fok diviè les anêyes 2000 ki les sudjets des belès-letes e walon ont oizou esse francmint egzotikes

Istwere des belès-letes e walon

Prumîs scrijhaedjes

Les pus viyes datnut do cminçmint do 17inme sieke. E 1962, Maurice Piron aveut ramexhné dipus d' 400 tecses e walon, po les 17inme et 18inme sieke k' i nd eplaida l' djivêye dins s' live : "Inventaire de la littérature wallonne des origines (vers 1600) à la fin du XVIIIe siècle".

Emey zels, n a ene cwarantinne di noyés walons ki datnut, probåbe, do 18inme sieke.

17inme et 18inme sieke

Les tchansons sont les prumî tecses ritrovés. Adonpwis, gn ourit les paskeyes.

Ene grosse cåkêye di tecses date del Binamêye Revolucion (bråmint des tchansons).

Gn a eto des pîces di teyåte, come Simon li Scrinî, et les 5 operås do teyåte lidjwès.

19inme sieke

C' est todi les arimeas k' on screye li pus, wice k' on rténrè "Li Côpreye" (Li Côparèye) da C. Simonon.

Les tchansons polnut divni on succès totavå l' Walonreye, come Leyîz m' plorer da N. Defrecheux. Les prumirès tchansons do payis d' Tchålerwè sont da Boiron.

Diviè l' fén do sieke, M. Renard sicît les prumirès epopêyes e walon, "Les avinteures da Djhan d' Nivele", eyet l' "Argayon".

C' est di s' trevén la ki E. Remouchamps screye li pîce di teyåte "Tåtî l' perikî" ki serè djouwêye tos costés.

Rilomés scrijhaedjes e walon rashious e rfondou

Sacwants rlomés scrijhaedjes rashious e rfondou:

do 17inme sieke

• Bate di dvize inte on Lidjwès catolike ki djåze e walon et pasteur protestant, ki djåze e francès (nén cnoxhou scrijheu, divant 1650, l° 7 di l' Invintåre des vîs pus tecses e walon)
• Paskeye do sidje et do dissidjmint d' Wîne (d' on rlidjeus lidjwès, e 1683; l° 16 di l' Invintåre da Piron).

del prumire mitan do 18inme sieke

• "Bondjoû vijhene (noyé walon, diviè l' comince do 18inme sieke, l° 1 do antolodjeye des noyés walons).
• Bondjoû, mårene, et boune santé (noyé walon, diviè l' comince do 18inme sieke, l° 1 do antolodjeye des noyés walons).

del deujhinme do 18inme sieke

• Afwaire des djeus di Spå (troes tchansons)
• Tchanson namurwesse patriyotike tote novele (tchanson disconte el politike da Djôzef II a Nameur, Abé Grisard, 1787, l° 62 di l' Invintåre da Piron).

del deujhinme do 19inme sieke

• Boket saetchî foû des avinteures da Djhan d' Nivele

do 21inme sieke

• "So l' Anuti" (prumî roman scrît e rfondou walon, Lorint Hendschel, 2006)

Viyès paskeyes e walon lanawaire replaidîs e Feller

Djivêye des vîs scrijhaedjes eplaidîs dins l' rivuwe "Dialectes de Wallonie"

Hårdêye difoûtrinne

• Catalogue des lives di Belès letes e walon prezintés a l' espôzicion d' Brussele e 1910