Paskeye

Pol discramiaedje des årtikes avou l' mot « Paskeye », loukîz cial.

Ene paskeye, c' est ene sôre di scrijhaedje do vî tins (1650-1900) a môde d' arimé.

Mwaissès dnêyes

Li paskeye est scrîte a l' ocåzion d' èn etrevén, u po distraire les djins, sovint tot s' fotant d' ene sakî.

Dins sacwants viyaedjes, c' esteut ene fiesse ki rivneut tos ls ans. On-z î compôzéve ene tchanson, sovint avou des dobes sinses, nén pikés des viers, so tos les djonnes omes et les djonnès feyes bons (bounes) a maryî.

Asteure, les paskeyes sont co voltî tchantêye dins les cåbarets walons.

Tecnike del paskeye

C' est sovint do ût-pîtaedje, rålmint des vers di dijh pîs u des zandrins.

Istwere del paskeye

On-z a wårdé dins les vîs papîs sacwantès paskeyes e walon d' Lidje ki datèt do 17inme sieke.

Li paskeye fourit li prumire sôre di belès letes e walon, ezès 17inme et 18inme sieke. Ele si va mintni eto e 19inme sieke, a costé di des ôtes djinres literaires.

Willy Bal a studyî ene des dierinnès paskeyes fwaite a Djanmioû e 1896.

Sudjets

• Préjhaedje d' ene sakî po ene fiesse (porcintaedje so 71 paskeyes di Lidje). Les paskeyes préjhèt li fiesti, mins eto l' balter ene miete.
  • eleccion di priyesses u d' abesses al tiesse d' on covint, d' ene abeye (26)
  • eleccion d' on mayeur (3).
  • Montaedje e gråde di sincieus u di clers (15).
  • Fiestixhaedje d' anêyes di siervices di priyesses (12).
  • Fiesse di pårotche; fiestixhaedje des ans d' ene djin (13).
  • Noices (2).
• Tuzêyes so l' amour et l' mariaedje: sovint po discåzer les femes (riloukîz li "Novele Paskêye", pus bas). Foû d' Lidje, gn a eto li siermon so les femes Siermon so les pasmints d' tins des femes åtoû d' leus tweletes, kiminçmint del
• Bate di dvize so les médiaedjes. Li pus cnoxhowe est li cene des Aiwes di Tongue da Lambert de Ryckman.
• Dislamintaedjes so les gueres et leus rascråwes. Li pus cnoxhowe est l' cene da Djihan Sapire, poirteu ås saetchs da Marian de Saint Antoine. Gn a eto l' paskeye di rclamaedje po n' nén candjî les vîs bastimints a Nameur (Paskeye sol tour do Hoyoû et ses deus sours).

Li prumire paskeye ki s' lome leye-minme “paskeye”

Tecse oridjinå del "paskeye novele"

Paskeye novele

Kî vout oyi ene bele paskeye

Ki (dj' a) fwait so totes les djonnès feyes

Ki n' savèt kimint si braguer

Po les djonnes omes mî atraper.

Nos parolrans di leus bragreyes;

Prumî sol meteure di leu tiesse.

Elle åront meyès halkinreyes

Po rahôssî mî ene djonne feye.

Elle åront des belès betchetes

Et des pårmints fwaits ås rossetes.

Elle åront des belès cwefeures

Ki tnèt so leu tiesse come on meur.

Si åront ele des fiers d' årdjint

Et des djéndjons ki vont fén béns.

Et des aweyes por zeles greter

Ki sont fwaites di fier sitené

Elle åront les tchveas so leu front

Ki sont plakés d' cole di pexhon.

Si s' les front ele acomôder

Å Pré Sonea, po mî aler.

Cwand 'le n' åront nén des tchveas assez

Des mostaetches, elle iront atchter

Si front ele des beas lotchets

Tot, efén, k' assaetche les valets.

Les sourcis sont si bén tapés

Et leu vizaedje si bén fårdé

Ki, tot tcherdjîs di noerès taetches,

Vo dirîz: "Vla totès moxhetes !"

Elle åront l' coulant e hatrea

Ki serè fwait di ptits coirdeas

Si åront des ptitès nåletes

L' elzî vénront pinde el hanete.

Si åront des norets cwårés

Et on bea drole po mî aler.

Si åront ele des goirdjuretes

Et des rtapes a céncwante picetes.

'Lle åront ene croes d' ôr ou on crexhant

On sint-esprit di fås diamants

K' est l' pus sovint di keuve doré;

Çoula n' est nén tchir a atchter.

Ôtès viyès paskeyes

• Paskeye sol Paskeye sol sidje et l' dissidjmint d' Viene.
• Paskeye so les Aiwes di Tongue.

Hårdêye difoûtrinne

Pådje des paskeyes