Rîlêye francès-walon

Ene rîlêye francès-walon, c' est ene djivêye de mots k' on pout trover åjheymint e walon, a pårti des mots francès ki vlèt dire parey.

I fwait pus åjhey aprinde li walon po les cis (cenes) ki cnoxhèt ddja l' francès, cwand i savèt les piceures des rîlêyes francès-walon. Nerén, ça pout moenner a des forcoridjaedjes.

Sacwantès rîlêyes francès-walon ont stî eployeyes pås mwaisses di scole po-z aprinde des rujhes ortografikes do francès (metaedje d' on tchapea, ortografeye EN / AN) a des efants ki cnoxhént ddja l' walon.

Tchapea e francès ki respond a on S e walon

deus mots francès å toetea, rimetous ås sfwaits mots walons k' ont wårdé li S do tayon-bodje latén

Li tchapea (^) e francès respond a on "S" e walon

• tchestea, wastea, rustea (F. château, gâteau, râteau).
• crosse, mwaisse (F. croûte, maître)

Rîlêye francès EN / walon IN

Cisse rîlêye la a stî foirt eployeye des mwaisses di scole inte 1910 et 1980 po-z aprinde l' ortografeye e francès des mots ki s' î prononçnut avou l' naziåle AN (/ã/).

Mwaisse rîle

Les mots ki si scriynut avou EN (u EM) prononcî /ã/ e francès si prononcèt avou l' /ɛ̃/ (ou avou onk des prononçaedjes do betchfessî én) e walon

prinde, rinde, moumint, cawete -mint (francès prendre, rendre, moment, enquête, suffixe -ment).

Ci rîle la a stî ahessante po rfonde sacwants mots sicrîts avou EN e francès, mins k' avént cmincî a-z amoussî e walon avou l' son AN:

inkete

Foû-rîle erîlêye

Li prono francès «en» (endè, è) et les mots avou l' betchete francesse en- (enclos) sont rfondous avou l' betchete walone erîlêye e-, et dabôrd, ni shuvèt nén l' rîlêye.

Sifwaits noûmots : eciclopedeye, ecefalite

Rîlêye francès AN / walon AN

Mwaisse rîle

Les mots ki si scriynut avou AN (u AM) prononcî /ã/ e francès si prononcèt avou l' minme son AN e walon:

• AN : kimander, dimander danser, transe (commander, danser, transe)

Foû-rîles

• flamind, binde, dins, sins, singlé (Flamand, bande, dans, sans, sanglier).
• sorwalondes : inglès, etrindjir, inglêye, trintche, trintchêye, lozindje (francès anglais, étranger, angle, tranche, tranchée, angle, losange).

Forcoridjaedjes

E 21inme sieke, toplin des rcåzeus vont forcoridjî bråmint des mots avou "AN" tot lzès prononçant avou l' son IN:

diminder, dinser, mintê, infint, grind (walon 20inme sieke: dimander, «dansî», mantea, efant, grand)

Rîlêye -IER = -Î

Egzimpes

• • cawete -î

Foû-rîlêye IER = É

Loukîz cawete -é.

• cayé
• colé
• mestré
• pilé
• singlé
• solé
• tchandlé

Rîlêye addjectifs avou -ER = -IR

C' est sacwants addjectifs:

Egzimpes

• ledjir
• gåtchir
• etrindjir

Hårdêye difoûtrinne

Loukîz a : des ôtes sol Wiccionaire

Rîlêye del dobe lete francesse "OU".

• Rifondaedje di l' oyon O/OU po les mots k' ont on parey a zels avou OU e francès.
  • mwaisse rîle :
    • cas djenerå: po, tot, crosse, vos, gote, cori (F. pour, tout, croûte, vous, goutte, courir).
    • pus målåjheys cas : poye, poyon, poyete (F. poule, poussin, poulette); hoye (F. houille); coye (F. couille).
  • Foû-rîles (OU e walon et e francès) : houyire (houillère), ramouyî (mouiller).
• rîlêye F. -OUR = son walon "oû"
  • avou tcheyaedje do R : coû, toû, djoû (F. cour, tour, jour).
  • sins tcheyaedje do R : tour (di tchestea), tourner, djournêye.

Rîlêye F. -euil, œuf, eul = W. -OÛ

• oû (œuf)
• boû (bœuf)
• soû (seuil)
• tiyoû (tilleul)
• tchivroû (chevreuil)

Rîlêye F. gre- = W. gur-

• «gurnî» (grenier)
• «gurnouye» (grenouille)
• «gurzale», «gurzea» (grelon
• «gurnåde», «Gurnåde»
• + «gurnåte» (mîtrin néyerlandès gernaet

Mots francès avou l' cawete -eau calkés setchmint

Les mots walons ki les sfwaits mots francès ont-st ene cawete -eau, si rtrovèt åpus sovint rfondous avou l' cawete -ea, minme si ene pårteye des accints do walon ont calké li cawete francesse.

Portant ene piceye di mots walons si rtrovèt tocosté avou l' cawete francesse -eau calkêye setchmint. On les scrît å pus sovint disfaflotés.

• cado, buro

Eto les mots del minme cogne :

• chamo

Gn a djusse les nos n' plaeces, foirt idintitaires, ki sont wårdés avou on ô:

• Åjhô, Ôrnô

Rîlêye fr -ême wa -eme fr -ème wa -inme

Li rîlêye a stî atvlêye pa Pablo Sarachaga diviè 2015.

• fr «batême»; «extrême» => wa «bateme», «estreme»;
• fr «problème» => wa «problinme»