Lisbete di Cwî (roman)
Lisbète de Cwî
Lisbete di Cwî (Lisbète de Cwî), c' est on roman e walon sicrît pa Ernest Benoit, avou l' åjhmince da Pierre Otjacques.
Li live a stî eplaidî dins l' coleccion «Paroles do teroe» e 2020.
Prezintaedje candjî
C' est l’ istwere d’ on påpåd k’ a stî abandné pa èn ome a tchvå so on tchmin, la ki l’ bierdjî d’ Frôfayi passe tos les djoûs. A costé d’ leye, ene boûsse rimpleye d’ ôr. On vout ki l’ cavalî l' åye riçû di des ôtes djins, ki vlént fé disparexhe l’ efant. Pocwè ? Dji n’ vos l’ dirè nén todi !
Mins çou ki l’ ome ni saveut nén, c’ est k’ les nûtons d’ Cwî[1] pasrént la dvant l’ bierdjî. C’ est zels k’ ont rascodou l’ båshele.
Ene båshele foû ordinaire. K’ aveut ene foice misterieuse divintrinnmint.
Li bierdjî d’ Frôfayi s’ loméve Djåcob. I pleut awè 25 u 30 ans. Si pere l’ aveut metou dins ene abeye et les moennes lyi avént aprins a lére et scrire li francès et l’ latén, çou ki n’ esteut nén corant po èn efant d’ bierdjî. I dveut divni moenne, mins il aveut stepé evoye divant d’ fé l’ siermint.
On djoû k’ les nûtons estént a côper å houbion (c’ est leu mwaisse passe-tins), onk di zels, k’ etindeut foirt clair, a-st oyou tchoûler. Et i s’ metèt e-n erote eviè l’ plaece k’ il oyént l’ tchoûlaedje.
I trovèt ene lete a costé d’ l’ efant, adresseye a Djåcob li bierdjî. Ça fwait k’ i lyi vont poirter. Ele dit k’ cist efant la est l’ frut do Diåle. L’ ome ki l’ a metou la a stî payî pol touwer, mins n’ end a nén yeu l’ coraedje. Il a cnoxhou Djåcob dinltins.
Les nûtons ont fwait boere do té d’ houbion å påpåd, et i n’ a pus boerlé. Adon, Djåcob lyi a fwait boere do laecea d’ gade. Les efants sognîs å laecea d’ gade sont todi bénpoirtants. Adon, les nûtons lyi ont-st emantchî ene birce avou des oizires. Li londmwin å matén, il ont stî disploumé les oujheas d’ poytreye et les oujheas des bwès ‒ ene plome a tchaeke – po fé on ploumion a l’ efant.
Djåcob a stî trover catchetiveuzmint ene kimere di Pinsogne et lyi dmander d’ esse nourice. C’ est Djene, k’ a èn efant d’ dijh-ût moes, ene miete sitropyî, mins dedja bon a spani. Ele balzene po-z accepter, mins ni vout nén leyî mori on påpåd. C’ est les nûtons ki lyi vnèt apoirter. Ele n’ aveut djamåy pont veyou d’ nûton. Il lyi ont assuré leu proteccion tot l’ tins k’ ele s’ ocupreut di l’ efant. Il ont veyou k’ c’ esteut ene båshele et l’ lomer Lisbete. C’ esteut l’ no del mame da Djåcob, k’ aveut morou k’ il esteut co tot djonne.
Cwand Djene eyet s’ mere alént atchter des faxhes u des mousmints po l’ efant, ele dimandént kibén å texheu. Ele ritournént li boûsse ki les nûtons lezî avént dné, et l’ conte djusse touméve sol tåve.
Mins dji n’ vos va nén raconter tot l’ live ![2]
Ortografeye candjî
L' oteur eploye li scrijha ë po les mots k' ont l' voyale u dins les accints walons des viyaedjes vijhéns. I riscrît insi l' prononçaedje d' après Anloe et Ôtchamp k' il a-st oyou des ovrîs ki boutént a s' soyreye al gåre d' Anloe (Viyance). Mins ci scrijha la n' est nén åjhey di rprononcî po les djins ordinaires, dins les copinreyes, metans.
Rimarkes di lijheus candjî
- C' est onk des råles lives e walon ki dj' a lî d' ene trake. Nonna, dji n' a nén stî arokêye pa l' ortografeye, paski mi ouy comprind les mots (fåt dire ki c' est cåzu mi prôpe accint do walon), et dji n' saye nén d' prononcî tot lijhant[3] (Martine Mahin).
Sourdant et pî-notes candjî
- ↑ Cwî, c' est ene plaece li long d' l' Aiwe di Lesse, sol l' ancyin ptit ban d' Anloe, avou on «trô des nûtons» et des pires schavêyes ki rshonnèt a des assîtes po ces ptits omes la magnî.
- ↑ Lucien Mahin, Scoles di Bive do 9 di nôvimbe 2021, p. 3.
- ↑ Contrairmint a l' idêye foirt sipårdowe ki l' walon, el fåt lére tot hôt.