Po des linwincieusès racsegnes sol mot "impire", alez s' vey sol Wiccionaire

Èn impire, c' est ene grande sitindêye di payis, d' ene seule pîce u metous tocosté, ki c' est då minme mwaisse.

Motlî

candjî
 
Tchårlumagne, èn impreur k' a (motoit) skepyî e l' Walonreye

Li mwaisse d' èn impire, istoricmint, si loméve «impreur» (impreûr, ampreûr, ampèreûr) u «imperrece» (Mareye-Tereze d' Otriche, Catrene II d' Rûsseye). Li tite d' imperrece (impèratrice) poleut esse poirté pal feme di l' impreur dins des impires k' i gn a.

Po l' impire almand, on a ossu rwalnijhî li mot d' l' almand, divnou li caizer (kêzêr′).

I n' dimeure pus k' èn impreur e 22inme sieke, c' est l' ci do Djapon.

On a lomé eto impire l' eshonna des teres colnijhîs på minme payis (d' Urope). Li mwaisse, adon, c' esteut l' moenneu do «payis-metropole».

Kékes impires

candjî
 
Impire mongol, onk des pus grands d' ene seule pîce

Li Walonreye, boket d' impires

candjî
 
Impire franc

Li Walonreye a stî aprume dins l' Impire romin dispu 50 divDjC disk' å 4inme sieke.

Pu elle a stî l' cinte di l' Impire franc (734-887). Tornè end a minme sitî si prumire mwaisse veye (431–508), divant Paris, pu Åxhe.

Li Walonreye (foû d' Tornè ç' côp cial) a fwait pårteye do Sint Impire Romin Djermanike. Li principåté d' Lidje a dmoré divins cisse tcherpinte la disk' e 1795.

Après 1500 (et todi disk' e 1795), li restant del Walonreye fourit-st on boket di l' Impire espagnol, pu di l' Impire otrichyin.

E 1802 et disca 1816, c' est ene pårteye do prumî impire francès.

Elle a ossu stî dizo goviernance di l' Impire almand:

Dins l' lingaedje walon

candjî

Gn a l' ratouneure «nén co po èn impire» (nén co po ene gade d' ôr):

Mi vî grand-pere inméve bén dire
Ki, dins ç' monde ci, po esse contin,
I gn a nén dandjî d' èn impire
Mins d' on cour et d' on toet di strin.[1]

Li mot «impreur», diné come såvadje no (a onk ki fjheut do grandiveus), a divnou on no d' famile del Walonreye (Limpreur). Poirté, metans, pa des waloneus come Émile Lempereur u Jules Lempereur. Ou ene foclorisse come Françoise Lempereur.

Sourdant

candjî
 
Commons
I gn a so les cmons Wikipedia des imådjes ou fitchîs son a vey avou les impires .
 
Commons
I gn a so les cmons Wikipedia des imådjes ou fitchîs son a vey avou les impires coloniås .
  1. Gabrielle Bernard, dins Boles di savon, Cayés walons 4/2022 (replaidaedje) p. 19.