Harpe ås toutches

Li harpe ås toutches ou violon ås toutches, c' est èn instrumint d' muzike suwedwès ås coides frotêyes, lomé låvå « nyckelharpa ».

Willy Marchal avou èn egzimplaire k' il a fwait lu-minme

Ele sont frotêyes avou èn airçon, come on djowe so on violon. Mins li tcherpintaedje di l' harpe å toutches el fwait rshonner pus a ene vierlete k' a on violon.

Toutches

Les ptitès pîces di bwès, les toutches, fwaiynut come les doets so les coides d’ on violon. Cwand on mete si doet so ene toutche, ele vént sol coide et l’ fé pus coûte.

Gn a troes cwate rindjeyes di toutches. Li prumire rindjeye, c’ est pol prumire coide, et insi d’ shûte, ene rindjeye po tchaeke coide.

C’ est ostant d’ ovraedje po fé l’ caisse ki po fé l’ mantche. Mins po fé les toutches, c’ est cwate djoûs d’ ovraedje (di nouv eures å matén disk’ a dijh eures al nute).

I fåt screper les cayets d’ bwès po lzî fé prinde li boune cogne, todi bén waitant di screper dins l’ fi do bwès. Ôtmint, on est evoye.

• 
  les 4 rindjêyes di toutches, veyowes did padvant
• 
  veyowes did padrî
• 
  plaeçmint des doets so les toutches

Bastixhaedje

tecnike Willy Marchal po bén plaker li schinon et li sconte-eschinon

Li coir di l’ instrumint si bastixh sifwaitmint ki l’ ci d’ on violon.

Li fond, k’ on lome « taessea », est trawé di shijh ou ût grands trôs.

Adon, on va dveur fé les schinons (les arondis costés del caisse). C’ est des finès plantches d’ a pô près 2 milimetes, fwaites avou do crolé bwès d' cok.

Po ployî l’ schinon, on l’ va on pô frexhi. Adonpwis, li mete so on cilinde di fier k’ est tchåfé, et l’ fé rôler dsu, disk’ a tant k’ il åye li boune courbeure. El fåt todi racroler ene miete dipus ki l’ boune rondeur, paski, cwand i rsetchit, i s’ ridresse todi on pô. Cwand l’ schinon a l’ boune coube, on l’ va plaker so les costés do mantche et do taessea. Gn a des craeyes esprès po ls emantchî.

Après l’ caisse, gn a l’ tåve, ki doet esse bén bén plate. Pol loyî å schinon, on mete on sconte-schinon. Po bén plaker les deus eshonne, sacwants lutîs come Willy Marchal picèt les deus plantches avou des picetes al bouwêye, eyet bråyler les picetes avou des elastikes ki les bierdjîs metnut po scawer les bedots.

Les coides

Li tchvalet sieve a fé l’ reglaedje des coides.

Dizo les mwaissès coides, gn a shijh « coides simpatikes ». Si on fwait on son del minme waxhlire ki tchaeke di zeles, ele si metnut a djouwer totès seules. C’ est l’ atuze del resdondixhance acoustike.

Li son est pus gråve ki l’ violon. I saetche so èn alto. Et a des moumints k’ i gn a, a cåze di ces coides la ki resdondixhnut, c’ est cåzu ene violoncele.

• 
  resdondixhantès coides
• 
  platea ås coides
• 
  li tchvalet
• 
  tinkias des coides

Tinaedje

On l' pout tni avou ene aurtale, a môde di guitåre. Oudonbén so ses djnos, come ene vierlete.

• 
  avou ene burtale
• 
  so les djnos

Alére

Willy Marchal «Li harpe ås toutches», Li Rantoele 72, ivier 2014-2015.