Djeu d' bale

Li djeu d' bale u djeu d' casse (on dit eto, a môde di spot : li blanke rinne), c' est on djeu d' terén d' wangne ki pout esse loukî come amuzmint u come spôrt ki s' djowéve sovint å mitan des viyaedjes, et k' est tipike del Walonreye, mins eto di payis vijhéns (Picardeye del France).

Djouweu d' bale al mwin frizone (cåzu l' minme djeu) ki s' aprestêye a recassî

Ene pårt di djeu d' bale si lome ene lûte.

Discrijhaedje candjî

Li bale k' on lome li casse, c' est ene bale di cur, 7 cm lådje, avou do såvlon dvins, foirt pezante. S' elle est frexhe, elle est fotowe.

Les djouweus ont tertos on want al mwin, k' est refoirci al påme. Mins po rivler, on bouxhe sol casse sins want.

Li djeu d' bale si djowe tins d' l' esté. Po bén fé, li cir ni doet nén esse trop tcherdjî, ni l' solea trop blincant. Çou k' ahåye li mî les djouweus, c' est des taesseas (hôts blancs nouwaedjes).

Si les teréns sont sovint metous Ess-Ouwess, c' est po n' nén esse asblawi på blanc do Vûcir u på solea d' Nonne. I n' fåt nén dtrop d' air. C' est po ça k' on fjheut voltî les balodromes å l' ahoute d' ene rindjeye d' åbes.

I s’ djowe so on balodrome. Mins sovint, c' est on ptit stroet bati ki sieve di terén. U djouwer cråndimint sol voye, å mitan do viyaedje. Cwand c' est trop stroet, les limotches rimontèt sol meur des måjhones. U ndaler dins les coûs, come a Hôt-Fayi.

Les rwaitants divèt payî. Mins gn a pont d' intrêye : on ramasse åtoû do terén.

Li costume des djouweus d' bale, c' est tot blanc. Des longuès blankès marones; ene blanke tchimijhe, et ene blanke caskete. La pocwè k' gn a bråmint des djonnetes ki vnèt vey, et fé di tenawete ene clignete ås djouweus.

L' årbite u espert doet puvite djudjî si les bales tchaiynut dins l' terén u ådfoû. Ci n' est nén åjhey, ca gn a bråmint do berdelaedje. Dins les grands djeu, gn a on mwaisse årbite et des ôtes esperts (come les linesmanes al fotbale).

Li contaedje des ponts si fwait pa 15, come å tenisse. L' ekipe ki wangne a 15, pu 30, pu 40.

Dispårdaedje djeyografike candjî

C' est purade el Province do Hinnot, ey ene miete so Nameur et l' Roman Payis, k' i gn a des ekipes. Li djeu d' bale est provént d' Picårdeye, et pu si stinde e Coûtchant del Walonreye. Li motlî tecnike est picård.

Li nombe d' ekipes a bråmint baxhî e 20inme sieke, avou l' avnowe del fotbale. Tolminme, gn aveut co, e 2006, el Walonreye, 3000 djouweus d' bale.

Li mwaisse djîsse do djeu d' bale c' est inte Valinchinne et Djiblou, eyet inte Walcoû et Nivele.

C' est a pårti di ç' payis la k' i s' a stindou

El Province do Lussimbork, n a yeu on djeu d' bale dins sacwants viyaedjes astok del province di Nameur, come Måtche-el-Fåmene et Hôt-Fayi.

Droet do djeu candjî

Ene ekipe di djeu d' bale comprind cénk djouweus: deus passîs, on ptit mitan, on grand mitan et on moxhî.

On les mete insi dins li stroet djeu : ås passes, les deus passîs; cénk shijh metes pa drî, li ptit mitan; a pô près ossu lon, li grand mitan; et ås moxhes, li moxhî.

Cwand i sont dins l' grand djeu : å tamis, i gn a l' livreu; dins les cwate-z ôtes, i gn a deus ki fwaiynut vizavi avou les passîs et deus dsu les drîs, onk di tchaeke costé do livreu.

Li livraedje si pout fé å roed bresse u taxhlete.

Ene bale est boune s' ele tchait ådvins do stroet djeu. Elle est houte (ou "moxhe") cwand ele tchait houte do stroet djeu. (Cisse-lale est boune ossu).

Elle est mwaijhe

cwand on l' djond avou ôte tchoi ki ses mwins ou li dvant ses bresses;
cwand ele tchait foû do djeu;
cwand elle est coûte (ça vout dire cwand ele tchait dins l' grand djeu).

Ene chasse, c' est wice k' ene bale a tcheyou a l' tere et sôrti do djeu sins k' on nel ratrape, ou eco la k' on djouweu l' a-st aresté dins l' djeu après l' prumî rdjblaedje. Li mårkeu d' chasses vint fé ene pitite lene avou s' pî ou on cayô et mete dissu l' lene do djeu ene pitite plantche mårkêye "1" po l' prumire chasse, et "2" po l' deujhinme. Asteure, c' est des ahesses esprès.

Cwand on djowe ene chasse dins li stroet djeu, li pårteye k' est la mete ses djouweus etur li chasse et les moxhes, dismetant k' deus ou troes d' l' ôte pårteye, li cene ki tént l' grand djeu, ont l' droet di s' vini mete dins li stroet djeu ossu, mins etur les passes et l' chasse, et l' long des lenes po n' nén djinner l' livreu.

Tot d' shûte ki l' bale est livreye, i s' metnut å mitan do djeu po sayî do recassî l' bale et do wangnî l' chasse.

Po les pårteyes candjî d' plaece dins l' djeu, i fåt deus chasses s' i gn a pont d' pårteye k' arive a cwarante, sinon i n' e fåt k' ene. Dins les deus cas, c' est l' moumint po l' ekipe k' esteut dins li stroet djeu do vni å tamis et leyî leu plaece ås ôtes.

Po djouwer ene chasse, s' elle est dins li stroet djeu, les djouweus do grand djeu si polnut mete addé l' chasse divant l' livreye. Cwand elle est dins l' grand djeu, i s' metnut divant ou drî l' chasse, mins les djouweus do stroet djeu, zels, ni polnut nén vni dins l' grand djeu divant ki l' bale ni soeye rivlêye. Å moumint k' on va rivler po djouwer l' chasse, li mårkeu si vént mete so l' chasse avou on drapea e s' mwin po mostrer ås djouweus ewou k' elle est.

Po wangnî l' chasse, ene des pårteyes doet, etot rivlant, etot cassant ou recassant, evoyî l' bale pus lon ki l' chasse, disk' a tant k' l' ôte pårteye ni lyi sait pus fé rpasser l' lene del plantchete.^[1]

Sacwants ponts tecnikes candjî

sôres di bales candjî

les "coledjes" : pus ledjires, nén si deures
les "fédés" : bale des djouweus d' mestî

sacwants livraedje et recassaedjes candjî

al taxhlete
å roed bresse
al basse mwin
å talon
å ptit bresse
al volêye
å rbond (å rdjiblaedje)

Rilomêyès soces et bén cnoxhous djouweus d' bale candjî

soces candjî

Les Casroles di Gochliye
les Rodjes di Fleuru (skepieye e 1871)

djouweus candjî

Léon Cassaert (des Casroles di Gochliye).

Motlî do djeu d' bale candjî

Li motlî tecnike est picård. Les mots "casse" et "chasse" sont les pareys do mot walon "tchesse"; recassî, c' est retchessî.

Mins i s' a si bén astalé el Walonreye ki bråmint des mots do djeu d' bale ont yeu do stindaedje di sinse e walon.

casse : vî balon d' fotbal, tot mol.
racassî : atraper å vol.
recassî : responde sol pî sol tchamp; did la : ecassî : resseré, spotchî dins ene pitite plaece.

live so l' istwere do djeu d' bale dins l' Payis d' Tchålerwè

.

Li djeu d' bale a-st eto dné l' mot "roetabale" (roed al bale)

Sicrijhaedjes et motlîs sol djeu d' bale candjî

Motlîs candjî

Robert Dascotte, Le jeu de balle pelote dans la région du Centre, in: Les Dialectes de Wallonie, T 6, 1978, pp. 92-107 (Rahouca O10 dins l' djivêye des motîs do walon).

Tecses e walon candjî

Eugène Gillain : «Li vî djouweu d' casse», divins «Å coulot do feu» (novele).
André Hancre :
- «A! l' djeu d' bale», tchanson tchantêye pa Bob Dechamps.
- «Del moxhe å tamis» da (pîce di teyåte).
Lise Lix : «Li ptit mitan» (pîce di teyåte).

Documints e francès candjî

Pol Anciaux : Do tamis disk' al moxhe (Du tamis 'squ'al mouche), les gloires de la balle pelote dans la région de Charleroi, eplaidaedjes do Bourdon, 2002.
e francès : Benoît Goffin : "La balle pelote au coeur de notre région", 2006.