Colon
Les colons, ou pidjons, c' est des aclevåves oujheas, di grandeur emîtrinne.
Sincieus no d' l' indje : Columba spp.
Sacwants sôres di colombidîs candjî
- Colon mansåd (Columba palumbus)
- Colon bizeu ou bouxhteu ou burnet, ou campinaire, ou colon d' tchamp (Columba livia)
- Colombe (Columba oenas)
- Toûtrale des bwès (Streptopelia turtur et des ôtès sôres di sacwants djinres)
Raeces di colons d' aclevaedje candjî
- acsût : ploumaedje tapiné (acsût d' vert, acsût d' noer)
- bårdet : assez ptit mins pout fé des longs voyaedjes
- baståd : colon d' coû
- bedôré : avou on djaene betch et des djaenès pates
- beguene : pidjon nin Columba livia domestica var. cucullata
- bleu : ploumaedje clair bleu
- bleu-bijhe : plounaedje coleur di schaye
- camu : avou on lådje betch
- capucin : brun ploumaedje
- tchinårdeu : ki vole tot dins èn atchenå
- tchesturlet : mitan såvadje
- colon d' coû
- colon d' tape
- colon al grosse face Columba livia domestica var. gutturosa
- crawaté ou frezete; Columba livia domestica var. turbita avou ene houpete so s' pwetrene
- culbuteu, cumulet ou tourniket, ki monte å hôt pu s' ritoûne so lu-minme, li tiesse e-n erî; Columba livia domestica var. giratrix (vî lomaedje)
- fåve (brune)
- flori
- hôt-volant; hôt-volant å rodje hatrea
- hoslé, colon ås hozetes
- mayté (gris mayté, noer mayté, bleu mayté, rodje mayté) avou des ponts d' coleur dins on blanc ploumaedje
- mara : mitan blanc, mitan noer
- moujhî : avou do noer et do blanc come des taetches di tchamosseures
- Pane (coleur di panes)
- Pierbijhe : grijhe coleur
- Riyî : avou deus royes so les penas
- Surlet : avou des blancs penas avou deus ou troes rossès royes
- Tabeur : Columba livia domestica var. tympanisans
- Trosse-cawe : pidjon-pawon ki tént s' cawe levêye a rond come on påwe; Columba livia domestica var. laticauda.[1]
Mopliyaedje candjî
Li colon acove ût moes å long, do moes d' fevrî å moes d' setimbe. Ça fwait 5 a 7 niyêyes so èn an. Des niyêyes di deus djonnes, å pus sovint.
Dijh djoûs après l' acoplaedje, li frumele pond deus blantchåsses oûs. C' est ostant l' måye ki l' frumele ki cove les oûs. Discloyaedje après 18 a 19 djoûs. Les djonnes colons sont-st aveules et ni savèt bodjî. Les ouys si drovèt å 4inme djoû.
Li pere come li mere nourixhèt les pidjneas avou do laecea d' djave. I lzès spanixhèt a cmincî do 6inme djoû.
Diviè l' 25inme djoû, les djonnes colons atakèt a balter et a 30 djoûs, i polnut voler.
Viyesse candjî
On colon vike 6 a 10 ans.
Wayimaedje candjî
Les djonnes colons wayimèt a deus troes moes. Li wayimaedje di l' adule si fwait do moes d' awousse å moes d' octôbe (a-z aveuri)
Maladeyes candjî
- li fåsse pesse des poyes avou toirdaedje do hatrea et schite come di l' aiwe
- li matchurea do colon
- li gripe do colon (paramicsovirûsse)
- blanke schite ås såmonales
- li clå del goidje å colon (tricomonôze).
- li distchålance des djonnes colon.
- li sindrome adenocoli des djonnes colons
