Tetanosse

Li tetanosse, c' est ene maladeye des djins et des biesses ås tetes.

ene djin k' a l' tetanosse

ene vatche crevant do tetanosse

C' est ene maladeye des musses, ki sont sorroedis, di cåze d' ene tocsene ki vude d' ene bactereye, Clostridium tetani. Cisse-ciale evilmêye les plåyes ki n' ont nén stî bén rnetieyes.

Cåze et mecanisse

Loukîz a : Clostridium tetani.

Li bactereye ki cåze li tetanosse va djermer dins l' plåye apostumêye. Ele va produre ene tocsene ås niers. Cisse-ciale si va aler aplaker sol coron des niers å djondaedje nier-musse. Ele va esse agolafêye dins l' acsone et rmonter l' nier eviè l' celule nierveuse disk' å cervea. Lavola, ele va espaitchî les neurones di produre des nevromessaedjîs (come li Seur Gama-Amino-Butirike u l' glicene) ki permetnut li disroedixhaedje des musses.

Tetanosse ås djins

Les prumîs senes avegnnut deus a vint djoûs après l' rascråwaedje del plåye. Divant les eploctaedjes a tertos, ça arivéve cobén ås payelinnes et ås påpåds djusse nexhous.

Å prume, n a-st on sorroedixhaedje des musses del djoixhe. Ça fwait ki l' malåde ni sait pus drovi s' boke. Did la l' alomåcion del maladeye e-n inglès: «cozowe boke» (locked jaw).

Li sorroedixhaedje des musses va wangnî l' hatrea ki va esse haetchî e-n erî. Docô après, c' est tot l' dos ki va esse tinkyî et årvolou, a môde di tchame. C' est çou k' on lome di l' opistotonosse.

Adonpwis, li roedeur si va aler mete å cour ey ås musses do cofe coistrece. Çou ki fwait k' el djin va sofoker et sovint mori.

• 
  «cozowe boke»
• 
  opistotonosse a ene kimere
• 
  pareymint, so ene pondeure
• 
  a on påpåd novea-né

Tetanosse ås tchvalidîs

Les biesses ås shabots, c' est les biesses ås tetes les pus coixhes eneviè l' tetanosse. Ki: les tchvås et les moulets sont pus sovint acsûts k' les ågnes.

L' ouxh d' intrêye do microbe, ça pout esse ene pitite plåye k' on n' voet nén: mwais feraedje å marixhå, froyaedje do haernaxhmint, epîtoe trop seré. I pout eto shuve ossu ene operåcion må fwaite, come li hamlaedje pa des amedeus nén scolés. Li covaedje deure ene a troes samwinnes

Onk des senes les pus timprou, c' est l' vinaedje-foû reflecse del troejhinme påpire cwand on fwait on brut ou on mouvmint ki sbare li biesse (classicmint, ene tchicnåde divant ses ouys).

Gn a eto èn alårdjixhmint des narenes. Les orayes sont dresseyes et l' boke est come eclawêye. Li cawe est levêye.

Gn a èn alårdjixhmint do soûmint d' astampaedje.

Cwand l' biesse tome al tere, on nel sait pus rastamper. L' opistotonosse est clair, avou l' hatrea haetchî e-n erî, les pates di dvant viè li dvant et les cis do drî viè l' dirî.

Li biesse creve dins les cénk a dijh djoûs après l' prumî sene.

• 
  l' ouxh d' intrêye do microbe pout esse èn epîtoe seré a splinke
• 
  vinaedje-foû reflecse del troejhinme påpire (fritche) a on moulet
• 
  sifwaitmint a on tchvå
• 
  ågntea å tetanosse: schåyaedje des pates di dvant
• 
  alårdjixhmint do soûmint d' astampaedje
• 
  ågntea: alårdjixhmint des narenes (sorroedixhaedje des musses del tiesse)
• 
  li minme parey: «cozowe boke»
• 
  sifwaitmint, so on tchvå crevé del maladeye
• 
  minme tchivå opistotonosse
• 
  minme cas: orayes domorêyes pondantes

Tetanosse ås rodjès biesses

Les bovrins fwaiynut pus rålmint do tetanosse. Ça pout ariver après ene evilmaedje del botroûle ås veas novea-nés. Ås pus vîs veas, li maladeye shût ene coixheure.

Å cmince, les veas alårdjixhnut leu soûmint d' aspoye, a môde d' ene gade di mnujhî.

• 
  a ene vatche, djus et sorroedeye
• 
  a on vea, pôzucion stampêye a môde di «gade di soyeu»

Tetanosse ås blankès biesses

• 
  a ene berbis
• 
  li minme, rifwaite après 12 djoûs
• 
  après agnlaedje
• 
  berå djus å 4inme djoû
• 
  tiesse saetcheye e-n erî

Tetanosse ås tchéns

• 

Hårdêye difoûtrinne

• On scrijhaedje e walon sol tetanosse ås tchvås (so l' Aberteke)