Tetanosse
Li tetanosse, c' est ene maladeye des djins et des biesses ås tetes.
C' est ene maladeye des musses, ki sont sorroedis, di cåze d' ene tocsene ki vude d' ene bactereye, Clostridium tetani. Cisse-ciale evilmêye les plåyes ki n' ont nén stî bén rnetieyes.
Cåze et mecanisse candjî
Loukîz a : Clostridium tetani.
Li bactereye ki cåze li tetanosse va djermer dins l' plåye apostumêye. Ele va produre ene tocsene ås niers. Cisse-ciale si va aler aplaker sol coron des niers å djondaedje nier-musse. Ele va esse agolafêye dins l' acsone et rmonter l' nier eviè l' celule nierveuse disk' å cervea. Lavola, ele va espaitchî les neurones di produre des nevromessaedjîs (come li Seur Gama-Amino-Butirike u l' glicene) ki permetnut li disroedixhaedje des musses.[1]
Tetanosse ås djins candjî
Les prumîs senes avegnnut deus a vint djoûs après l' rascråwaedje del plåye. Divant les eploctaedjes a tertos, ça arivéve cobén ås payelinnes et ås påpåds djusse nexhous.
Å prume, n a-st on sorroedixhaedje des musses del djoixhe. Ça fwait ki l' malåde ni sait pus drovi s' boke. Did la l' alomåcion del maladeye e-n inglès: «cozowe boke» (locked jaw).
Li sorroedixhaedje des musses va wangnî l' hatrea ki va esse haetchî e-n erî. Docô après, c' est tot l' dos ki va esse tinkyî et årvolou, a môde di tchame. C' est çou k' on lome di l' opistotonosse.
Adonpwis, li roedeur si va aler mete å cour ey ås musses do cofe coistrece. Çou ki fwait k' el djin va sofoker et sovint mori.[2]
-
«cozowe boke»
-
opistotonosse a ene kimere
-
pareymint, so ene pondeure
-
a on påpåd novea-né
Tetanosse ås tchvalidîs candjî
Les biesses ås shabots, c' est les biesses ås tetes les pus coixhes eneviè l' tetanosse. Ki: les tchvås et les moulets sont pus sovint acsûts k' les ågnes.
L' ouxh d' intrêye do microbe, ça pout esse ene pitite plåye k' on n' voet nén: mwais feraedje å marixhå, froyaedje do haernaxhmint, epîtoe trop seré. I pout eto shuve ossu ene operåcion må fwaite, come li hamlaedje pa des amedeus nén scolés. Li covaedje deure ene a troes samwinnes
Onk des senes les pus timprou, c' est l' vinaedje-foû reflecse del troejhinme påpire cwand on fwait on brut ou on mouvmint ki sbare li biesse (classicmint, ene tchicnåde divant ses ouys).
Gn a eto èn alårdjixhmint des narenes. Les orayes sont dresseyes et l' boke est come eclawêye. Li cawe est levêye.
Gn a èn alårdjixhmint do soûmint d' astampaedje.
Cwand l' biesse tome al tere, on nel sait pus rastamper. L' opistotonosse est clair, avou l' hatrea haetchî e-n erî, les pates di dvant viè li dvant et les cis do drî viè l' dirî.
Li biesse creve dins les cénk a dijh djoûs après l' prumî sene.[3]
-
l' ouxh d' intrêye do microbe pout esse èn epîtoe seré a splinke
-
vinaedje-foû reflecse del troejhinme påpire (fritche) a on moulet
-
sifwaitmint a on tchvå
-
ågntea å tetanosse: schåyaedje des pates di dvant
-
alårdjixhmint do soûmint d' astampaedje
-
ågntea: alårdjixhmint des narenes (sorroedixhaedje des musses del tiesse)
-
li minme parey: «cozowe boke»
-
sifwaitmint, so on tchvå crevé del maladeye
-
minme tchivå opistotonosse
-
minme cas: orayes domorêyes pondantes
Tetanosse ås rodjès biesses candjî
Les bovrins fwaiynut pus rålmint do tetanosse. Ça pout ariver après ene evilmaedje del botroûle ås veas novea-nés. Ås pus vîs veas, li maladeye shût ene coixheure.
Å cmince, les veas alårdjixhnut leu soûmint d' aspoye, a môde d' ene gade di mnujhî.
-
a ene vatche, djus et sorroedeye
-
a on vea, pôzucion stampêye a môde di «gade di soyeu»
Tetanosse ås blankès biesses candjî
-
a ene berbis
-
li minme, rifwaite après 12 djoûs
-
après agnlaedje
-
berå djus å 4inme djoû
-
tiesse saetcheye e-n erî
Tetanosse ås tchéns candjî
_(20690604576).jpg)
Hårdêye difoûtrinne candjî
Sourdants candjî
- ↑ (en) Wikipedia inglès.
- ↑ (fr) Jacques Escalier et ses aidants, Biologie, Fernand Nathan, Paris, 1977, p. 33.
- ↑ (en) D.C. Blood, J.A. Henderson, O.M. Radostits, Veterinary Medicin, Baillière Tindall, London, (5inme ed., 1979, ISBN 0-7020-07-18-8, p.438-441