Betchfessî oen
Li betchfessî oen, c' est on betchfessî scrijha ki rascove fok ene pitite rîlêyes di mots, mins k' estént ene miete målåjheys a rfonde sins çoula.
Ces mots la si prononçnut avou l' son on (ɔ̃) so Lidje ey ene pårteye di l' Årdene, et avou l' son win (wɛ̃) après Nameur et Tchålerwè.
Li son "on" est pus peurmint walon ki l' son "win", mins ci-ci est pus lådje oyou.
Les mots avou l' betchfessî OEN candjî
- Rîlêye OENN
- moenner, emoenner, amonner, ramonner, remonner, pormoenner (e vormint des plaeces, ces viebes si codjowèt avou on candjmint d' voyale: A=-min-, B=C=-moenn- ; eg: dji moenne, nos minans, dj' a miné; mins on nel sicrît nén r rfondou).
- voenne.
- poenne, poenneus.
- avoenne.
- moenne, patrimoenne, antimoenne.
- Antoenne, Toenne.
- Mot avou OEN
- Mots vijhéns ki n' si betchfesnut nén :
Disfondowes do betchfessî OEN candjî
Les mots sont sovint avou ene disfondowe avou -on.n- so Lidje et l' Årdene :
- von.ne, pon.ne, avon.ne, mon.ner, on mon.ne, Anton.ne.
Rilevans ki ces mots la si disnaziålijhèt a Vervî, Måmdey ey e payis d' Heve :
- vône, pône, avône, môner, on mône, Antône.
So Nameur et Tchålerwè, on-z a ene disfondowe avou -win.n- (mins li shuvion VW si spotche et divni djusse W) :
- win.ne, pwin.ne, awin.ne, mwinr.ner, on mwin.ne, Twin.ne.
Cial eto, li win- si pout disnaziålijhî (Roman Payis, Coûtchant Flipveye)
- wène, pwène, awène, mèner, on mwène, Twène.
Gn a eto des fornaiviaedjes diyalectolodjikes, come
- Li -on.n di pon.ne k' est rsintou come on son ON e tchestrolet, et ki dvént -î- (pîne).
- Les disfondowes do Coûtchant ki rivnèt dins l' restant del Walonreye, avou l' francijhaedje (ele sont rsintowes moens walones) :
On cas ene miete a pårt est l' ci des viebes del famile di « moenner ». Come bråmint d' viebes e walon, si codjowaedje si fwait å levant so des bodjes diferins d' après l' cawete (vey l' atuze des troes bodjes). Li betchfessî oen rascovere bén l' prononçaedje des bodjes B et C, mins nén do bodje A. Li codjowaedje levantrece est c' est: A=-min-, B=C=-moen- (eg: dji ramoenne, nos raminans, dji ramoennrè, ki dj' ramoenne, dj' a raminé).
E rfondou on scrît parey les troes bodjes, çou ki fwait ki les disfondowes di tos les mots bastis sol bodje parexhèt ene miete foû rîle (porminåde, pormineu, raminaedje,...)
Ene sacwè d' rashonnant s' aveut passé avou l' famile di viebes di « vey », sicrîts davance avou « oe » po tos les bodjes ( dji voe, nos voeyans, dji voerè, ki dj' voeye, dj' a voeyou, ene sacwè d' voeyåve ); mins asteure avou des bodjes diferins ( dji voe, nos veyans, dji voerè, ki dj' voeye, dj' a veyou, ene aacwè d' veyåve ).
Istwere do betchfessî OEN candjî
Diyalectalijhaedje des mots rcovrous på betchfessî OEN candjî
A pårti di 1220, on-z a ddja li disfondowe -on.n- : mones (moenne); Antone (1263).
Uzaedje do scrijha OEN come betchfessî candjî
C' est onk des dierins betchfessîs, nén dins l' lisse des betchfessîs do raploû d' Tchålerwè. Li dierins mots (temoen) a stî rfondous avou fok e 2008.
Dipus d' racsegnes. candjî
Alére candjî
- L. Remacle, La différenciation dialectale en Belgique Romane avant 1600, p. 91-93.