Verbok
Li verbok, c' est ene biesse des doûcès creyances walones, k' a l' tiesse d' on bok, et l' coir d' èn ome, avou des grands vetes pwels, et des plomes padzo les pwels.[1]
Il a sovint des ouys foirt riloujhants.
Il aparexhe li pus tipicmint dins l' fåve do Diåle et do verbok. Mins il a eto des ôtes ovraedjes.
Li sovnance do Verbok rivént eto dins, al boune, on no d' plaece el Walonreye li "Trô do Bok" a Anloe.[2]
Dins l' lingaedje walon, li mot "verbok", a bråmint des ôtes uzaedjes.
Fåve do Diåle et do verbok candjî
Modêye estandård candjî
Å cmince, c' est todi on cinsî k' a des rujhes ki houke li Diåle sins l' voleur, a pårti d' ene ratourneure walone, come :
- Ci tchamp ci est pol diåle !
- Fåt i ki l' diåle s' è mele po nd ariver la; ça n' si pout nén ôtrumint.
Adon, gn a l' Diåle ki s' mostere, ki tént on verbok al laxhe. I dmande a ene djin k' est dins l' penin di saveur dire li no di ç' biesse la, u d' lyi mostrer ene biesse k' est co pus drole. S' elle î arive, ele wangne ene boûsse avou des pîces d' ôr. S' elle n' î avént nén, ele doet vinde si åme å Diåle.
L' ome ki va atraper l' Diåle houke si feme, li cadore avou del låme, et l' rôler dins des plomes, et l' fé roter a cwate pates, et sovint tot rescoulant. Li Diåle nel sait ricnoxhe, et il est emantchî.
Li payizan, lu, s' a catchî divant kel diåle n' arive, et l' ôt ki l' lome, pol fé avancî, copurade pol fé passer ene aiwe. Et dire li no do verbok.
Egzimpes di ramexhnêyès modêyes candjî
- Modêye do Moncea
Gn aveut ene feme do Moncea ki vleut dner on tchamp d' avoenne å Diåle. Mins si ome l' ala fåtchî. Li Diåle arive, et vout raveur li dinrêye. Po saveur kî çki l' årè, i metnut so pî on concours. Li londmwin, i dvént tchaeke amoenner ene drole di biesse, et l' ci ki n' såreut dire si no åreut pierdou.
Mins l' cinsî s' aveut stî acwati sol voye do Diåle. Ci-ci a-st arivé avou ene drole di biesse k' i moennéve, tot lyi criyant "Hû, Verbok". Li cinsî saveut cwè, mins l' Diåle, lu, n' a seu trover l' no del disguijheye feme.[3]
- Modêye d' Anloe
Totafwait î est, apus ki l' no do verbok, ki l' payizan aprind tot s' catchant et ratinde li diåle. Cial, c' est l' diåle k' arive li prumî å radjoû.[4]
Sipårdaedje del fåve do Verbok candjî
Dizo l' no et li cogne d' on tolu, mitan djin, mitan bok, c' est ene fåve foirt sipårdowe dins tote l' Urope. Ee poitreut li l° 1091 dins l' rindjmint da Stith Thomson (loukîz : rindjmint des fåves da Aarne et Thompson).[5]
Li verbok si lome "weerbok" e neyerlandès, et "Werbock" en almand.
Portant, dizo l' cogne d' ene drole di biesse k' el Diåle tént al laxhe, et k' on doet ricnoxhe, et ki l' cinsî k' a stî esprouvé amoenne si feme, rimpleye di plomes, et groujhe li Diåle, ele n' egzistêye ki dins l' Walonreye walon-cåzante, et co pus stroetmint, sol Basse Årdene.[6]
Ôtes ovraedjes do Verbok candjî
- Il est cobén dins les fosses.
- I pout esse metou po wårder l' trezôr del gade d' ôr.[7]
- I rmete dins l' droete voye des djonneas k' estént divnou trop liberås : rôler les dicåces, lére des mwais lives (les lives des filozofes francès pôzitivisses).
- I rind siervice a onk po bouter a ene tcherete a mwin :
- Di ç' tins la, diviè 1850, gn aveut a Ambli on lomé l' Grand Djåke, k' aveut ene feme et set efants. Tos ls ans, come di djusse, li Grand Djåke plantéve ene canadire avou des rodjès crompires et des coines di gade. Il eraléve cweri les sminces a leu måjhon, a Maissin. Dj' ô bén, 20 km lon. Cwand i rivneut, i n' esteut nén do tot dshoflé. Si on lyi dmandéve douvént, i djheut ki c' esteut on verbok ki lyi vneut tchôkî s' tcherete.[8]
Alére candjî
Ernest Benoit : Li trô do Bok, divins «Bokets tchoezis (prôzes)».
Hårdêye difoûtrinne candjî
- Fåve do Trô do Bok a Anloe (ramexhnêye pa E. Benoit).
Sourdants candjî
- ↑ Ernest Benoit, li Trô do Bok, Aux sources de la Lesse, 2005.
- ↑ E. Benoit, come ciddé ådzeu.
- ↑ Dr. Delogne, L'Ardenne méridionale belge, p. 61.
- ↑ E. Benoit, come cial ådzeu.
- ↑ Léon Marquet & Alfons Roeck, Légendes de Belgique, De Vlijt, Anverse, 1980, ISBN 90-6304-079-2, p. 104.
- ↑ A. Doppagne, Esprits et génies du terroir, Duculot, Djiblou, 1977, ISBN 2-8011-0129-X; p. 108.
- ↑ Doppagne, come cial ådzeu, p. 50, 54.
- ↑ raconté a Ambli, dandjreus edvinté pa ene mierdjin, ramexhné pa A. Doppagne, come cial ådzeu, p. 110.