Trôs d' Han

Les trôs d' Han (e francès, riprins e walon, les grotes di Han, e-n inglès, åjheymint riwalnijhåve, les cåves di Han-so-Lesse), c' est on trô d' rotche fwait pa l' Aiwe di Lesse ki mousse dins l' rotche castinnixheuse del Fåmene å trô d' Belvå et vni rexhe å trô d' Han lu-minme.

Tchandeles trawêyes po fé des mzuraedjes

Montantès tchandeles

Viziteu did dinltins

Moenneu did dinltins, evou s' toitche

Vizite e walon

Ascoye des djins

Bondjoû mes djins:, dji so bén binåjhe ki vos estoz tertos vaici.

Nos alans fé eshonne ene vizite ki nos va moenner dins li stoumak di nosse Fåmene; dins l’ trô edou ki l’ Aiwe di Lesse si va catchî po rsôrti après aveur passé dabôrd 24 eures dins les boyeas des tienes di Han.

On fameus trô, on grand trô e tere, rimpli d' camoussaedjes edou ki l' Lesse si piede dins l’ noer.

Li cminçmint et l’ coron del grote ont todi stî e-n ene plaece eyou k' les djins ont vnou viker. Ca ces trôs d' rotche la estént leu dmorance.

Il a falou ratinde li 18inme sieke po k' les omes fougnants cmincénxhe a rwaitî çou k' gn aveut inte li boutche et l' cou del montagne.

Savoz bén, cwand gn a on trô, k' il î fwait crou, k' il î fwait noer, les djins ont todi l' misse d' aler vey çou k' i gn a laddins. C' est insi k' il ont discovrou les dpus d' 14 km di boyea dins l’ panse do tiene di Han.

Ådjourdu, nos alans seulmint fé ON kilomete et dmey. Li restant, c’ est po les sincieus et les omes fougnants.

Nos estans dins on payis d' castinne. Gn a disca dipus d' 60 metes di graevlaedje dissu nozôtes.

C' est on izolmint naturel. Esté come ivier, il î fwait 13 digrés. Mais pol crouweur, c' est dabôrd 100 porcint, sins dandjî d' plouve.

Nos vos dmandans di prinde asteme edou çki vos metoz vos pîs, di dmorer avou nozôtes, d' awè do respet po l’ nateure k’ a metou des siekes et des rassiekes po creyî çou ki vos alez vey.

Prumire såle

Nos alans cmincî pa vaici: li prumire såle.

Pocwè çki nos avans des trôs d' rotche vaici et nén a Brussele ?

I gn e-n a a Lidje ou a Tchålerwè, mins c’ est a cåze des tcherbonaedjes.

Gn a deus råjhons po çoula. Li prumire, c’ est paski Han-so-Lesse, c' est on banc castinnixheus, 400 metes fond ^{(a-z aveuri)}, ki passe do Coûtchant å Levant del Walonreye. On l' lome cobén li Calistinne. Po nos viziteus flaminds et holandès, ci mot la vént do neyerlandès «kalkstein», ki vout dire... castinne.

Li deujhinme råjhon, c' est ki l' Aiwe di Lesse est en miete seure (acide). Come on djus d' orandje u del sope ki surixhèt cwand on les wåde trop lontins.

La 65 miyons d' anêyes, li Lesse passéve ådzeu d' nos tiesses. I gn aveut des craeyes (des crevådes dins l' rotche), et l’ aiwe s' a stî mete didins, et a cmincî a foyî dins l’ rotche.

Come c' esteut del seure aiwe, elle a-st ataké l' castinne po-z è fé come on froumadje di Holande.

Deujhinme såle

C' est l' såle do minaret

Vos veyoz do graevlaedje ki tome u ki boute et fé des tchandeles di rotche. Les cenes ki dschindèt, on les lome les «stalactites» (avou T come dins «toumer») et les cenes ki montèt «stalagmites» (avou M come dins «monter»). Mins c' est manire di dire, paski c' est Piron parey.

Ces tchandeles la crexhèt a cåze de gotes d’ aiwe di plouve.