Houyire
Ene houyire (on dit eto tcherbonaedje, u, tot biesmint, ene fosse), c' est ene mene la k' on saetche del hoye.
Li plaece k' on saetche li tcherbon si lome li taeye.
Les riketes des houyires sont tapés evoye en on teri.
Discrijhaedje del taeye et di l' ovraedje låvåCandjî
Tcherpinte del taeyeCandjî
- El tcherpinte dischind do pilé sol voye. Les béles, å toet, shuvnut l' inclinåjhon, marcant les havêyes, erloyeyes dins l' ôte sinse pa les sclimbes. Cwand l' terén est mwais, ele sont rcroejhlêyes pa des triviès, ki sotnut yeusses minme el wårnixhaedje di fagots; adon, les bos d' taeye (troes po tchaeke béle) tchessîs al foice inte el toet eyet l' meur, et disfindant l' vude.[1]
Avançmint del taeyeCandjî
Tos les djoûs, el taeye avance d' ene havêye, fwait a mzeure ki l' atake des havreces et des mårteas-ponte fwait rcouler l' voenne. Mins padrî, ele leye trinner ses bos dins les stapes ki shuvnut po moenner l' vint å front.
Les houyeus stårèt l' tcherbon so leu gåtche costé.
Sol rivaedjeCandjî
Li rivaedje, c' est on kai la kel tcherbon est metou dins des galiots po esse moenné å lon. Les cis ki boutnut la sont lomés rivaedjeus. C' esteut purade des comeres (rivaedjeuse, rivaedjresse), ca zeles, ele ni plént nén ndaler å fond.
Onk des ovraedje des rivaedjeus, c’ esteut di rsaetchî les cayôs et l’ mete dins on trô.
Payaedje des houyeus al taeyeCandjî
Il estént payîs a tant do mete. Les pris plént candjî totes les cwénzinnes, shuvant kimint çk' el voenne esteut. Les houyeus mzurént l' ovraedje avou des viyès mzeures. I sont payîs tos les cwénze djoûs, do front d' taeye (dispu l' dibout del béle del voye do dzo disk' å côpmint u lunete (ki marke li coron d' l' ovraedje del cwénzinne di dvant).
Mots tecnikes des houyiresCandjî
- toet d' ahouwa
- ahouwmint
- avalrece
- avoyaedje (tcherdjaedje, acrotchaedje)
- bawete, bawteu
- berlinne, galiot
- beye (béle)
- beur, bougnou
- boublin (crodjambot des houyires)
- cadje ou gayole («câje»)
- côpeu d' voye
- côpmint
- cotchter
- cwårer
- djive
- feu griyeus, grizou
- hertchî, hertcheu, hertcheuse
- måjhire
- minter
- pilé (di rtoû d' air)
- pindaedje
- ralaedje-plin, raboula, grôlaedje, eboulmint
- ricôpmint
- rivaedje, rivaedjeu(se), rivaedjresse
- schåyî
- sclimbe, sclimbyî, sclimbiaedje
- tacaedje
- taeye
- taeye ås fraijhes = å "fond", plaece ewou les houyeus alént si "soladjî"
- tchôkî (les måjhires tchôkèt)
- veloûte, hourete
Istwere des houyires del WalonreyeCandjî
Sicrijhaedjes e walon so les houyiresCandjî
MotlîsCandjî
walonsCandjî
- Bormans, Stanislas, Le Vocabulaire des Houilleurs liégeois (Li motlî des houyeus do payis d' Lidje), 1863.
- Haust, Jean, La houillerie liégeoise (Li Houyreye e Payis d' Lidje), Lidje, 1925, riprins sol limero E24 divins l' Djivêye des motîs do walon.
- Vancalsteren, Achille, Yû poul djoû, (vocabulaire wallon du mineur carolorégien) (Yû pol djoû, motlî walon do houyeu carolo). Eplaidreyes do Bourdon, 1998 (O104).
- Mariman, Jacques; Vocabulaire technique du mineur carolo Memwere di l' ULB, 1960.
picårdCandjî
- Ruelle, Pierre, Le vocabulaire professionnel du houilleur borain, Brussele, Académie royale de Langue et de Littérature française de Belgique, 62, 1953.
Lives po léreCandjî
- prôze racontrece
- Fosse : tecses da Firmin Callaert (1944)
- Padzo ene belfleur : roman da Léon Mahy (1954)
- pîce di teyåte
- Payis Noer : pîce di teyåte da Isi Steinweg
- arimeas
- Do vete, do noer (Gabrielle Bernard, 1941)
AntolodjeyesCandjî
- Daegne (Dègne, antolodjeye di tecses so les houyeus do Payis d' Tchålerwè, diviè 1950)
- Tournez moletes (Tournèz moulètes, antolodjeye di tecses so les houyeus do Payis d' Tchålerwè, diviè 2000)
Muzêyes des houyires di WalonreyeCandjî
- a Blegni
Sicrijheus e walon ki leu pa u grand-pa esteut on houyeuCandjî
Hårdêye difoûtrinneCandjî
SourdantsCandjî
- ↑ divins : Fosse : da Firmin Callaert.