Touma del velêye

Li touma del velêye (on dit eto: five di laecea), c' est ene maladeye des vatches grandes dineuses, frisse velêyes, et k' ont ddja velé sacwants côps dvant.

vatche djus, velêye, k' avize schoûter s' cour, et les pates di dvant schåyeyes

Sene del maladeye

Li må avént å pus sovint dins les 48 eures après l' velaedje. Li biesse crankeye so ses pates pu toume djus sins s' poleur rilever, ni tote seule ni avou d' l' aidance. Ele riploye sovint si tiesse so s' coistrece, come si elle aschoûtreut si prôpe cour.

Si ele n' est nén médieye, ele crevrè dins les 24 eures.

S' il est må sognî, li touma del velêye pout moenner å sindrome del vatche djus.

Dins l' five di laecea, gn a pont d' five mins on dischandixhaedje do coir : c' est ene "froede five".

Minêyolodjince

Les rascråwêyès vatches sont :

• des grandès dneuses (dispus d' 15 a 20 lites al froxhe di laecea).
• des vatches al fleur di l' ådje (k' ont velé 3 a 6 côps).

Li maladeye est pus corante cwand il a fwait froed, aprume del nute après ene termene di bon tins.

Ele pout eto rascråwer des vatches plinnes, u des k' ont velé dispu pus ki deus djoûs, mins ci n' est nén si corant.

Les ôtès senes del maladeye

• dischandixhaedje (37,8°C disk' a… 32°C.) Çou ki vout dire k' i gn a pont d' [[five, li temprateure normåle des vatches va di 38 a 39°C.
• båyaedje do poupåd d' l' ouy (mydriasis).
• li biesse n' a nén pixhî ni flaté dispu ene tchoke.
• elle est cobén ene miete boschtêye.

Les grés del maladeye

• 
  ledjir cas : vatche so s' pwetrene, li tiesse levêye (digré I)
• 
  cas tipike, vatche "ki s' aschoûte" (digré II)
• 
  ôte cas tipike, motoit on pô pus parfond (digré II)
• 
  griyeus cas, vatche so s' flanc

Laidté do må	Sintomes	Livea do calciom e sonk
Digré I	Vatche ki cabalance ene miete et tronniker on pô.	1,35 a 1,80 milimoles/l (55 a 75 mg/l)
Digré II	Vatche djus, rewoeyeye.	0,85 a 1,65 milimoles/l (30 a 65 mg/l)
Digré III	Vatche djus, come edoirmowe.	0,50 milimoles/l (20 mg/l)

Normåldimint, li livea do calciom e sonk est di 2,1 a 2,6 milimoles å lite, ça fwait 85 a 104 mg å mililite.

Médiaedje

do côp après l' rilever, li malåde, riwereye, va waidyî

Li médiaedje si fwait tot leyant sgoter on baster di calciom (sovint do borogluconate) dins l' voenne hatelrece.

Dinltins, on gonfléve li pés, et sacwantès vatches riwerixhént insi.

Li rilever si fwait on cwårt d' eure a ene grosse dimeye eure après l' mediaedje dins l' voenne; on pô pus tårdowmint si on-z a piké dins les tchås. Li biesse riwereye pout cabloncî ene miete, mins tént so ses skeyes, ey aler waidyî sol côp. U magnî èn alimint u on fôraedje k' on lyi apoite.

Sacwantès esplikêyes sol touma

Li vatche djus a on foirt bas livea d' calciom dins s' sonk.

Portant, li må n' vént nén d' on manke di tchåsse dins l' amagnî, mins des candjmints dins les ormones ki manaedjnut li livea do calciom dins l' sonk, aprume li paratormone, eyet li calcitonene.

Discrijhaedje do touma dins on roman.

Li londmwin do djoû k' el vatche aveut velé so l' Åtche, elle a-st avou l' touma. S' aflaxhî al tere sins s' poleur rilever, li tiesse riployeye so les coisses, come s' ele sereut k' aschoûtreut si cour. L' aléve faleur sonner.

(…)

Adon, avou on ptit fistou d' waessin, Xham tchessa d' l' air ezès cwate tetes del vatche et lyi gonfler l' pé disk' a tant k' i tinkiaxhe come li pea d' on tabeur.

Ene eure après, li vatche esteut rwereye, et s' rilever, et si rmete a magnî et a roemyî.

Sourdant: Li batreye des cwate vints.

Lomaedje dins les ôtès langues

• francès : fièvre vitulaire, hypocalcémie post-partum, parésie post-partum, parésie puerpérale, fièvre de lait.
• inglès : milk fever, hypocalcaemia, parturient paresis
• almand : hypokalzämische Gebärlähmung, Milchfieber, Kalbefieber, Gebärparese
• sincieus latén : paresis puerperalis
• arabe marokin : tah tasion (toumaedje del tinsion)

Rilevêye : les lomaedjes avou "five" (fièvre, fever, Fieber) sont foû scwere, eneviè li vraiye timprateure del vatche, k' est djus, et nén å hôt come divins ene five.