Antoine de Saint-Exupéry

Antoine Marie Roger de Saint-Exupéry (riwalnijhî «Antoenne di Sint-Spuri»), c' esteut on romantî e francès.

Il aveut skepyî li 29 di djun 1900 ey il a morou do costé d' Liyon li 31 di djulete 1944. Il a disparexhou e plin vol, adon k' i boutéve po l' estat francès tins del deujhinme guere daegnrece.

Di s' mestî, il esteut aviateur.

Caractere del djin

I cwereut dispoy k' il esteut ptit a schaper evoye foû di s' famile d' aristocrates. Dabôrd, il assaetchî pa tot çou k' est å lon, a l' etrindjir, et î viker des aviretes.

C' est po ça k' il aveut aprins l' aviåcion.

Houte di çoula, i fjheut camaeråde avou totes sôres di djins, waire ecalandiåves sorlon les idêyes bordjoesses. Metans, si meyeu soçon, Léon Werth — k' i lyi dedeye si live Li Ptit Prince, c' esteut on comunisse.

Il aveut ossu sayî d' aprovijhî des såvadjès biesses : rinåd d' wastene, gazele, cameleyon, djonne di foke, puma, djonne di liyon. I ls ebarkéve pa des côps dins si avion - sins dmander l' åjhmince di ses mecanicyins. Onk di zels finirè a l' ospitå, après awè sayî d' acmoide on liyon. Ciste apriyesse la rivént dins «Li Ptit Prince»: lu dit ki s' prumî dessén, c' esteut on bowa k' aveut magnî èn olifant. Li ptit prince lu-minme fwait camaeråde avou on rnåd, et fé martchî avou on sierpint po s' fé hagnî esprès.

Dessén po fiesti les dijh ans k' on n' l' a pus veyou (1954)

Si vicåreye

L' Areyopoståle

Il a stî onk des pionîs di l' aviåcion poståle. Il a d' abôrd ovré po l' Areyopoståle, so des vols inte Toulouze et Dakar (Senegal), tins k' i scrijheut s' prumî live, L' Aviateur. E 1928, il a publiyî Courier do Sud tins k' i voléve inte Cazablanca et Dakar. E 1931, il a fwait parexhe Vol di Nute, çou ki lyi vala l' pris Fémina.

I continouwa d' voler (e l' Afrike eyet l' Amerike nonnrece) disk' å cmince del guere.

Li 11 d' avri 1931, i maria Consuelo Suncin Sandoval de Gómez, ene årtisse et scrijheuse salvadoryinne k' a stî l' modèle po l' capricieuse et fråjhûle rôze dins Li Ptit Prince. Traze ans å lon, il iront di crijhe di djalozreye e crijhe di djalozreye (a deus rprijhes, ele vole a si scours après des teribes accidints) todi inte deus apårtumints, deus otels, a Paris, a Cazablanca, etc..

En 1940 dispoy Noû York, i fwait tot çk' i pout po l' ritrover å fén fond do Luberon, dou çk' ele s' aveut stî refudjî dins ene cominålté d' årtisses, et eploye sins vergougne les rlåcions avou l' Govienmint d' Vichy da Nelly de Vogüé po l' fé passer en Amerike, dou çk' i si rabiboxhront.

Li guere

E 1943 i s' egadje po s' bate ås costés des Aloyîs, dins èn escadron båzé a Borgo e Corse.

Si Lightning P-38 tome dins l' Mîtrinne Mer so l' tins k' i fjheut si dierinne mission di ricnoxhance so l' Provance. Des bokets di si avion ont stî rtrovés e 2000 et pår ricnoxhous come estant l' sinne li 7 d' avri 2004 gråce a si limero di sereye. Il ont permetou di saveur ki l' accidinth s' a passé addé l' iye do Frioul, a costé di Marseye.

Si ovraedje

S' i n' est nén pår otobiyografike, l' ovraedje k' i fwait est foirt inspiré di s' veye di pilote di l' Areyopoståle, a pårt po «Li Ptit Prince» — surmint si succès li pus populaire — k' est purade on conte powetike.

Citadele

Kimincî e 1936, cist ovraedje la n' a nén stî achevé pa Saint-Exupéry. Publiyî dins ene prumire modêye e 1948 a pårti d' on scrijhaedje dactilografyî, ele ni compoirtéve nén tote li pinsêye di l' oteur. Tos les manuscrits ont stî mis a l' dispôzucion des eplaideus e 1958 et ont permis di mî shure ses intincions.

«Citadele n' est nén èn ovraedje achevé. Dins l' pinsêye di l' oteur ele diveut esse ricôpêye et rimanieye sorlon on plan a absolumint shure ki, dins l' estat actuel, ni s' rimete nén åjheymint so pî. L' oteur a sovint rpris les minmes tinmes, soeye-t i po les fé dire avou pus di précizion, soeye-t i po lzî dner l' eclairaedje d' ene di ses imådjes k' il end a li scret»

Li Ptit Prince

Loukîz a : Li ptit prince (roman)

Li live a stî edité a Noû York e 1943 et, po des råjhons tecnikes, les « coleurs a l' aiwe di l' oteur » metowes dins les modêyes francesses ki ont shû n' estént ki des rtramaedjes di l' edicion amerikinne, çou ki vout dire k' on pierdeut bråmint del cwålité. D' ostant pus ki, sacwants desséns avént stî rcandjîs. L' edicion Folio k' a parexhou dierinnmint a stî metans li prumire a mostrer des ilustråcions ki respectént li prumire edicion, di bén meyeuse cwålité tecnike et årtistike mågré on format pus ptit (les tecnikes d' impression åyant fwait des progrès dispoy 1943).

Bibiografeye

• 1926: L' aviateur
• 1928: Courier-Sud
• 1931: Vol di Nute
• 1938: Tere des Omes
• 1942: Pilote di Guere
• 1943: Lete a èn Ostaedje
• 1943: Li Ptit Prince
• 1948: Citadele, ovraedje fwait après s' moirt
• 1982: Sicrijhaedjes di guere 1939-1944, live avou ses letes, fwait après s' moirt
• Sicrijhaedjes di circonstinces :
  • « Li Påye ou l' guere » (1938 po Paris-soir)
  • « Moscou » (1935 po Paris-soir)
  • « Espagne essonnantêye » (awousse 1936 po l'Intransigeant)
  • « Madrid » (djulete 1937 po Paris-Soir)

Racontroûle

• Cwand l' banke di France aveut fwait les prumîs biyets d' 50 francs avou l' portrait da Antoine de Saint-Exupéry, i gn aveut yeu ene bele flotche, la ki l' no aveut stî må scrît « Antoine de Saint-Éxupéry » (avou èn accint sol "E") sol biyet. (Li biyet di 50 F avou l' fåte.)

Difoûtrinnès hårdêyes

• so Wikisourd: Li_Ptit_Prince_(Hendschel,_2000) (ratournaedje e walon)
• (fr)
  • Saint-Exupéry Ene waibe sor lu et si ouve
  • Ovraedje univiersitaire so Li Ptit Prince, di Laurent de Galembert
  • « L'ideologie chez Saint Exupery », on corwaitaedje do minme Laurent de Galembert