Romania submersa
Romania submersa, c' e-st ene sustantivire latene po lomer totes les teres di l' Impire romin eyu ç' ki l' lingaedje latén ni s' a nén eraeciné fond assez po on lingaedje latén si diswalper.
I s' adjixh eto des contrêyes eyu ç' k' on lingaedje roman s' a bén diswalpé mins n' î a nén sorviké, pask' èn ôte lingaedje nén roman a pris s' plaece tins del Moyinådje: dins des contrêyes k' estént dins l' Impire divant, come li bijhe di l' Afrike (Africa) et des coines del Mîtrinne Europe (Germania eyet Panonia) ou di l' Europe bijhrece (Britania), li latén a leyî l' plaece a l' arabe, a des lingaedjes tîxhons ou a des lingaedjes slåves.
On trouve des temons do roman des boirds di l' aiwe di Mozele so des pires di tombe dins les anêyes 500 et des:
- Hoc tetolo fecet Montana, conlux sua, Mauricio, qui visit con elo annus dodece ; et portavit annus qarranta ; trasit die VIII K(a)l(endas) Iunias.
"Cisse pire di tombe, c' est Montana, si feme, ki l' a fwait po Mauricius; elle a viké avou lu doze ans å lon, et l' poirter e tere li 25 di may, k' il aveut cwarante ans."
On trouve des racsegnes sol lingaedje roman d' l' Afrike bijhrece dins l' ouve da sint Ogustén: « Afrae aures de correptione vocalium vel productione non iudicant », çou ki vout dire ki, dins l' roman d' cisse contrêye la, gn aveut pont d' adire inte les coûtes et les longowès voyales.
A pårti des calcaedjes di mots laténs è lingaedje berbere, on pout pinser kel roman d' l' Afrike bijhrece esteut près-parint do sarde d' oûy. Al-Idrissi, (anêyes 1100 et des) sicrît k' les dmorants di Gafsa (Libeye) cåzèt on lingaedje roman. Dins les anêyes 1300 et des, Ibn Khaldoun acertinêye ki, dins l' minme veye, on djåze co on lingaedje aparinté ås ôtes pårlers romans et provnant do latén.