Pa totès stroetès voyes (roman)
Pa totès strwètès vôyes
Pa totès stroetès voyes (Pa totès strwètès vôyes), c' est on roman e walon da Auguste Laloux.
Il a stî scrît e 1969 & 1970, et passer come fouyton dins l' coirnêye shijhes et paskeyes di "Vers l'Avenir".
Il a stî replaidî e 2010 dins l' pitite coleccion di l' SLLW, après bråmint d' l' ovraedje dissu da Bernard Louis.
L' enimådjaedje est fwait - come po "Li ptit Bert" - pa Sabine de Coune.
Tinme
candjîMonmon, c' est èn efant trové - on baståd k' on djheut on po s' fote - est rascodou pa Meline, ene comere sins efants. Ele boute al cinse mon les vijhéns, ki ratchtèt bénrade ene pitite båshele, Agnesse. Les deus efants crexhnut eshonne pu, divnous djonnea e djonnete, si vey voltî.
Nén si åjhey ki ça. Vola l' guere arivêye. Monmon eva, et dmeure tote ene hapêye sins dner d' noveles. Il est metou po moirt e viyaedje. C' est a ç' moumint la k' on vî martchand d' vatches, li Djan - on coreu d' cotrês - vént trover l' mame da Agnesse, k' a des desses toplin, et ki l' ome a stî touwé e s' såvant e France e 1940. Et lyi atåvler on martchî...
Corwaitaedje
candjîLi stîle Laloux est todi l’ minme ki dins « Li Ptit Bert ». Laloux eploye ene cåkêye di beas mots walons. Nén todi åjhey di shuve l’ avançmint di s’ pinsêye. Ca on côp, i dit çou k’ les persounaedjes tuznut. Do côp après, sins criyî gåre, i dene si avuzion di scrijheu. Tot-z atôtchant ses persounaedjes... u les lijheus. Pu i raconte çou ki s’ passe.
Mins çou k’ est oridjinå dins ciste ouve la, c’ est kécfeye li prumî côp dins les Belès Letes e walon k’ on djåze d’ amour del tchå, di candôzaedje di comeres ki n’ sont nén les vosses, et hay vos nd åroz. Et ki vos alez rtrover e passant pa totès stroetès voyes. Des stroetès voyes, eto imådjreçmint.[1]
Bokets foû do live
candjî- Do matén, Agnesse passe so l' Plin, padvant l' måjhon da Djan då Molin. Ni t' ritoûne nén, saiss, mi feye ! Gn a seur on vizaedje a l' finiesse. Djan loume tant k' i veut... Sacwants ans dedja k' i cwezeye insi après l' crapåde. Nouk po mia sepi tos les catoûs pattavå do coir da l’ djonne djin. Vî loulou ! Ossu tchôd ki l' vera d' l' infier...
- Elle est houte. Djan s' rashît et i tuzene. Come s' i l' capôteyreut dedja a s' môde : ene miete lådje des hantches, mins si waire. Djusse çou k' i faut a ene comere po s' fé lûtchî bén fond. Si coirsaedje ki bouzele : deus ptitès hopes. A ! les bons fruts po dins sacwant tins ! Ki frumjhèt a toûs dins les mouvmints, onk et l'ôte, di ses bresses.
- Sacré måle d' agaesse ! E moes d' octôbe, k' i cod e corti, divant del mete e panî, i wåde tenawete ene peme et l' serer bén deur e casse e s' mwin... Dji l' apiçreu pa padrî. Mes bresses åtoû d' leye; ç' aveut si bén tourné afeye avou ds ôtes. Et rclôre mes mwins sor leye, come on ténreut on moxhon, tot doûçmint, peu do lyi fe må. Assaetchî, aspoyî sor lu on djonne coir insi ! I lyi fåreut pus d' meye mwins po cori tot do long et l' djonde tot ewou k’ i vôreut bén. (p. 27)
(Djan, l’ ome da Agnesse, kimince a vinde ses bokets po viker)
- Kéne afwaire do esse si djivisse, tuze-t ele si feme ki l' voet insi. I pout bén fé di s' nez, les meyes et les meyes k' i s' fwait tant del fiesse, i seront rade schoumés. Cwand on n' fwait k' do saetchî et n' rén rmete.
- - Savoz bén çou k' dj' a sondjî, mi ?
- - Cwè, dowê ?
- - Si vos ratchteyrîz des vatches avou ces cwårs la ?
- Fote lyi ene bafe e plin vizaedje, tant k' t' î es, m' feye. Il inmreut co mia.
- - ... Cwand nos n’ fréns ki po les comissions do manaedje. Et tos ls ans, on crås vea ou deus å botchî.
- So l' moumint, Djan a ieu l' idêye k' Agnesse si vleut xhinè d' lu. I dvént di mwais cur. I n' vout nén vey k' elle a råjhon.
- - Voye mu co rbate les cinses, hê twè ! Ti rireus d' mi, dandjreûs ! Dji tel conseye.
- - Kî est ç’ ki cåze di ça ? Dji vos di k’ on-z atchtêyreut bén sacwants vatches. Nén dandjî do cori les cinses po ça.
- « On »... « on »... C' est dedja pus « vos », asteure ; c' est « on ». Oyi mins c' est mi k' est mwaisse. Et les cwårs, c' est da mi. (p. 67)
Hårdêyes difoûtrinnes
candjîSourdants
candjî- ↑ Lucyin Mahin, Li Rantoele, ivier 2010-2011.