Niccolò Machiavelli

Niccolò Machiavelli (e walon, Colas Machiavel), c' esteut on filozofe itålyin (3 d' may 1469 – 21 di djun 1527). C' est onk des pus grands persounaedjes del Rinexhance e l' Itåleye. Di 1494 a 1512, il a bouté come fonccionåre eyet ambassadeur pol republike di Florince. L' an 1512, li famile Medici, metowe a l' ouxh e 1494, a rivnou al tiesse di Florince, avou l' aidance do påpe. Li republike a stî distrûte. Machiavel a stî metou el gayole, bôreaté ey adon, deliberé.

Colas Machiavel, so ene pondeure da Santi di Tito

Adon, i s' a metou a houte dins ses waibes et scrire ses lives, ki les pus cnoxhous sont:

• Li Prince (Il Principe) (eplaidyî l' an 1532, mins scrît dvant);
• Les Cåzaedjes (Discorsi sopra la prima deca di Tito Livio, Discourses on the First Ten Books of Titus Livy) (eplaidî l' an 1531, mins scrît dvant).

Li prumî studeye kimint k' i fåt cdure èn Estat. Li deujhinme situdeye l' etcherpetaedje eyet les advantaedjes do sistinme republikin.

Machiavel a scrît eto des pîces di teyåte, eyet ratoûrné des vîs scrijheus.

"Niccolò Machiavelli"

"Niccolò Machiavelli"

Sacwantès idêyes do "Prince"

Aprinde a n' nén esse bon

I nos dmeure a vir çou k’ les façons et les manires d’ on moenneu avou ses sudjets divnut esse.

Si djel tén bén, end a ddja toplin k’ ont racadit ladsu. Si dj’ m’ î mete eto, dj’ a peu d’ esse veyou come on grandiveus, ca dji m’ va houwer bråmint del voye shuvowe pås ôtes.

Mins mi idêye, c’ est d’ dire åk ki pout siervi å ci kel vout schoûter. Dabôrd, i m’ shonne pus djusse di m’ tini al verité do sudjet purade k’ a l’ idêye k’ on nd a.

Bråmint des tuzeus s’ ont mådjiné des republikes et des rweyåmes ki n’ ont måy sitî montés podbon.

Nosse manire di viker est si lon del cene ki nos dvréns awè.

Li ci ki rnoye çou k’ i fwait po tuzer a çou ki s’ divreut fé, il aprind purade a s’ distrure k’ a s’ mete a houte.

Ca onk ki vôreut todi bouter et dmorer droet, ci-la serè sins manke distrût emey tant d’ måbelairs.

Dabôrd, c’ est l’ droet do djeu po on moenneu ki s’ vout tni a s’ plaece, di n’ nén esse comifåt ; adon, a s’ shonnance, i taprè ses schitas evoye, u les wårder e s’ djeu.

Intrer dins l' må, s' i l' fåt

On moenneu n' a nén dandjî d' awè des cwålités; i lyi fåt djusse sawè fé shonnance di les awè.

Minme, dj' el oize dire, cwand on nd a, et les todi shure, ele vos fjhèt do må.

Si vos shonnez les awè, ele vos aspalnut. Come di fé shonnance di esse bon, fidele et bounome, droet et rilidjeus, et l' esse…

Mwaisse fråze do "Prince" (binde d' imådjes da José Schoovaerts parexhowe divins Li Rantoele l° 44, e l' ivier 2007-2008)

... mins avou l' esprit apontyî di téle manire ki, s' i fåt pa des côps, vos ploz co rcandjî, et årvierdimint.

I vos fåt bén comprinde k' on moenneu, et copurade on novice, i n' pout nén shure totes les rîles ki rindnut les omes bons.

Po tni l' pot d' l' Estat droet, i s' trouve bén sovint oblidjî d' aler disconte les lwès, li tcharité, l' omanité, li rlidjon.

Adon, i fåt èn esprit todi presse a tourner a tos les vints shoflés pa les cwårs, et les candjmints d' rinte ki les comandnut.

Insi l' a dj' dedja dit : li moenneu ni s' howe nén do bén, s' i l' pout, mins s' dåre dins l' må cwand i fåt.

Ratournaedje di Machiavel e walon

Des bokets do "Prince" ont stî redjårbés a môde di binde d' imådjes avou on tecse walon pa José Schoovaerts e 2007, ey eplaidîs dins Li Rantoele.

Hårdêye difoûtrinne

Binde d' imådjes do live "Li Prince" da Machiavel so Rabulèts.