Gorea-coloûte

Li gorea-coloûte^[1] u gorea-colowe, u coloûte å colé^[2], c' est ene sôre di coloûte k' on trouve e l' Almagne et divins ene grande pårtêye di l' Urope, pus lon å Levant.

Sincieus no d' l' indje : Natrix natrix

Famile : Coloûtidîs

Sôre vijhene candjî

Dispoy 2017, on mete di l' adire inte li coloûte å colé ey ene ôte sôre, ene miete diferinne, mins k' a l' minme dessén sol tiesse, ki rshonne a on gorea di tchvå, lomêye coloûte swisse (Natrix helvetica). C' est cisse-lale k' i gn a e l' Waloneye.

Spårdaedje candjî

So ç' mape cial, di 2020, end åreut pont e l' Walonreye (çou k' est ene måcule)

On l' ritrouve ossu e l' Mîtrinne Urope, e l' Urope levantrece ey å Mîtrin Levant.

Vicaedje candjî

apiçant on crapåd

Les gorea-coloûtes cachnut après des plaeces bén metowes å slo, et nén long d' ene aiwe (rixhea, basse, astantche).

C' est la k' elle ès nourixhèt di rinnes u d' leus maclotes, di crapåds, di rognes d' aiwe et di ptits pexhons.

Ele polèt ossu tchessî des ptitès biesses ås tetes come les mizretes u les rates (moulots).

Cwand elle ont magnî ene proye, ele li didjerèt on moes å long.

Ele sont feles po ramper evoye et disparexhe. Avou ça k' ele naivièt bén et radmint.

Ele polèt viker 25 a 28 ans.

k' a-st apicî on pexhon
avalant on crapåd
ki magne ene cwarpece d' aiwe
naiviant
rexhant d' l' aiwe

Mopliyaedje candjî

rashonnaedje po s' adjermaler

Elle iviernèt a pårti del mitan do moes d' octôbe et vni foû d' leu fordoirmaedje e moes d' avri.

Les måyes et les frumeles s' adjermalnut e moes d' avri å moes d' djun. Les biesses si rashonnèt måyes et frumeles, mins gn a dipus d' måyes ki d' frumeles. Les måyes ni s' kitchinèt nén inte di zels, mins c' est les pus gros ki parvinèt a s' acopler. I dmeurnut acawés sacwants eures.

Li frumele plinne (dj' ô bén, ki ses oûs ont stî esmincîs) ni magne pus ostant (elle apice ene proye tos les 45 djoûs; divant, c' esteut tos les 30 djoûs). Deus a céncwante oûs vont crexhe dins s' coir disca ene taeye di 20 a 40 milimetes. Ele les pond al fén do moes d' djun, u sol kimince do moes d' djulete, purade dins des pourixhantès plantes, come dins les ansinîs d' plante, la k' i fwait tchôd et crou. S' ele ni trouve nole plaece insi, ele sait aler ponre dins des terêyes di biesses ås tetes u dzo les pires u les moitès coxhes.

Les colevrots u colourdeas^[3] discloynut emey li moes d' awousse. I sont 15 a 20 cintimetes longs. I rshonnèt pår ås adules, et s' saveur nouri tot seus.

La colevrots divnèt adules et s' sawè mopliyî a troes ans po les måyes (i sont adon 40 a 50 cm longs) et viè cénk ans po les frumeles (d' a pô près 60 cm).^[4]